1946 मध्ये भारतातील सत्ता हस्तांतरणासाठी “ब्रेक डाऊन योजना” कोणी प्रस्तावित केली होती?

योग्य उत्तर व्हाइसरॉय लॉर्ड वेवेल आहे.

• लॉर्ड वेव्हल ऑक्टोबर 1943 मध्ये गव्हर्नर जनरल म्हणून रुजू झाले.
• त्यांनी भारतातील विद्यमान गतिरोध तोडण्याचा प्रयत्न केला म्हणून त्याला ब्रेकडाऊन योजना म्हणतात.
• ते सल्लामसलत करण्यासाठी इंग्लंडला गेले आणि नंतर त्यांनी 14 जून रोजी भारतातील गतिरोध सोडवण्याचा प्रस्ताव दिला ज्याला वेव्हल प्लॅन म्हणतात.

• वेव्हल प्लॅन
  • ​या केंद्रात व्हाइसराॅय आणि कमांडर इन चीफ वगळता सर्व सदस्य भारतीय असतील, अशी केंद्रात नवीन कार्यकारी परिषद स्थापन करण्याचा विचार होता.
  • संरक्षण वगळता इतर सर्व विभाग भारतीय सदस्यांच्या ताब्यात असणार होते.
  • प्रस्तावित कार्यकारी मंडळामध्ये 14 सदस्य असतील, एकूण लोकसंख्येपैकी केवळ 25% असलेल्या मुस्लिमांना 6 प्रतिनिधी देण्यात आले होते.
  • कॉंग्रेसने या मागणीवर आक्षेप घेत परिषदेत कॉंग्रेसचे उमेदवार म्हणून मुसलमानांसह कोणत्याही समुदायाचा प्रतिनिधी निवडण्याचे अधिकार निश्चित केले.
• शिमला परिषदेत लॉर्ड वेव्हलने 21 भारतीय राजकीय नेत्यांची परिषद आमंत्रित केली.
• वेव्हल योजनेत भारतीय स्वराज्य संस्थांना सहमती देण्यासाठी बोलावण्यात आले ज्यामध्ये मुस्लिमांना स्वतंत्र प्रतिनिधित्व देण्यात आले आणि बहुसंख्य क्षेत्रातील दोन्ही समुदायांचे बहुसंख्य अधिकार कमी करण्यात आले.
• मुस्लिम प्रतिनिधींच्या निवडीच्या मुद्द्यावर ही चर्चा रखडली होती. जिन्ना म्हणाले की, कोणत्याही नॉन-लीग मुस्लिमांनी कार्यकारी समितीमध्ये प्रतिनिधित्व करता कामा नये कारण केवळ मुस्लिम लीगलाच भारतातील मुस्लिमांचे प्रतिनिधित्व करण्याचा अधिकार आहे तर कॉंग्रेसने म्हटले आहे की त्यांना कार्यकारी समितीमध्ये कोणत्याही मुस्लिमांना उमेदवारी देण्याचा अधिकार नाही.
• वेव्हल यांनी 14 च्या कार्यकारी समितीत 6 मुस्लिमांना जागा दिली होती आणि ब्रिटीशांनी कोणत्याही घटनेच्या प्रस्तावाला व्हेटोची सत्ता दिली होती जी त्यांच्या हिताच्या दृष्टीने नव्हती. परंतु भारतीय लोकसंख्येच्या केवळ 25% मुस्लिमांचे प्रतिनिधित्व होते. अशा प्रकारे या अवास्तव मागण्या कॉंग्रेसने फेटाळल्या. मुस्लिम लीगने धीर धरला नाही आणि वेव्हलने योजना सोडली.

• विद्यमान भारतातील राजकीय कोंडी सोडविण्यासाठी वेव्हल योजना तयार केली गेली होती परंतु मुस्लिम लीग आणि कॉंग्रेसमधील मतभेदांमुळे त्यांनी या प्रस्तावांना मागे टाकले, म्हणूनच नंतर प्रस्ताव विसर्जित करण्यात आली.