खालीलपैकी कोणता भारताच्या हवामानावर परिणाम करणारा घटक नाही?

सहारा वाळवंट हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• हिमालय पर्वत भारताच्या हवामानात महत्त्वाची भूमिका बजावतात, कारण ते मध्य आशियातील थंड वाऱ्यांना अडथळा म्हणून काम करतात आणि देशाच्या उत्तरेकडील भागात तापमान नियंत्रित करण्यात मदत करतात.
• हिंद महासागर हा आणखी एक महत्त्वाचा घटक आहे, कारण तो किनारपट्टीलगतचे हवामान मध्यम करतो आणि मान्सून हंगामावर प्रभाव टाकतो, जो भारतातील शेती आणि पाणीपुरवठ्यासाठी महत्त्वाचा आहे.
• पश्चिम घाट, भारताच्या पश्चिम किनाऱ्यालगत असलेल्या पर्वतराजीचा देखील हवामानावर लक्षणीय परिणाम होतो, कारण ते नैऋत्य मोसमी वारे अडवतात आणि प्रदेशात अतिवृष्टी करतात.
• तथापि, सहारा वाळवंट, जे उत्तर आफ्रिकेत आहे, ते भारतापासून खूप दूर आहे आणि त्याचा हवामानावर थेट परिणाम होऊ शकतो. हे वातावरणातील अभिसरण पद्धतींद्वारे जगाच्या काही भागांतील हवामानावर अप्रत्यक्षपणे परिणाम करू शकते, परंतु भारतात नाही.

Additional Information

• हिमालय पर्वत ही उच्च शिखरांची एक श्रेणी आहे जी भारत, नेपाळ, भूतान आणि चीनसह अनेक देशांमध्ये पसरलेली आहे.
  • ते अनेक हिमनद्या आणि नद्यांचे घर आहेत जे या प्रदेशातील पाणीपुरवठ्यासाठी महत्त्वपूर्ण आहेत.
• सहारा वाळवंट हे जगातील सर्वात मोठे उष्ण वाळवंट आहे, जे सुमारे 3.6 दशलक्ष चौरस मैल व्यापलेले आहे.
  • हे अत्यंत तापमान आणि कमी पावसासाठी ओळखले जाते आणि कठोर परिस्थितीशी जुळवून घेतलेल्या वनस्पती आणि प्राण्यांच्या अनेक अद्वितीय प्रजातींचे घर आहे.
• हिंद महासागर हा जगातील तिसरा सर्वात मोठा महासागर आहे, ज्याने सुमारे 70 दशलक्ष चौरस मैल क्षेत्र व्यापले आहे.
  • हे अनेक महत्त्वाचे शिपिंग मार्गांचे घर आहे आणि व्हेल, डॉल्फिन आणि समुद्री कासवांच्या अनेक प्रजातींसह समृद्ध जैवविविधतेसाठी ओळखले जाते.
• पश्चिम घाट हे युनेस्कोचे जागतिक वारसा स्थळ आहे जे त्यांच्या समृद्ध जैवविविधतेसाठी ओळखले जाते, ज्यात वनस्पती आणि प्राण्यांच्या अनेक स्थानिक प्रजातींचा समावेश आहे.
  • ते अनेक आदिवासी समुदायांचे घर देखील आहेत जे या प्रदेशात शतकानुशतके राहतात.

Important Points भारताचे हवामान ठरवणारे घटक

अक्षांश:

• भारताचा उत्तरेकडील भाग उप-उष्णकटिबंधीय आणि समशीतोष्ण झोनमध्ये आहे आणि कर्करोगाच्या उष्ण कटिबंधाच्या दक्षिणेला असलेला भाग उष्णकटिबंधीय झोनमध्ये येतो.
• विषुववृत्ताच्या जवळ असलेल्या उष्णकटिबंधीय क्षेत्रामध्ये लहान दैनंदिन आणि वार्षिक श्रेणींसह वर्षभर उच्च तापमानाचा अनुभव येतो.
• विषुववृत्तापासून दूर असलेल्या कर्कवृत्ताच्या उष्ण कटिबंधाच्या उत्तरेकडील भागात उच्च दैनंदिन आणि वार्षिक तापमानासह अत्यंत हवामानाचा अनुभव येतो.

हिमालय पर्वत:

• उत्तरेकडील बुलंद हिमालय त्याच्या विस्तारासह प्रभावी हवामान विभाग म्हणून काम करतात.
• उंच पर्वत साखळी थंड उत्तरेकडील वाऱ्यापासून उपखंडाचे संरक्षण करण्यासाठी अजिंक्य ढाल प्रदान करते.
• हे थंड आणि थंड वारे आर्क्टिक सर्कलजवळ उगम पावतात आणि मध्य आणि पूर्व आशियामध्ये वाहतात.
• हिमालय देखील मान्सूनच्या वाऱ्यांना अडकवतो आणि त्यांना उपखंडातील ओलावा वाहून नेण्यास भाग पाडतो.

जमीन आणि पाण्याचे वितरण:

• भारत दक्षिणेला तीन बाजूंनी हिंद महासागराने वेढलेला आहे आणि उत्तरेला उंच आणि अखंड पर्वत भिंतीने बांधलेला आहे. भूभागाच्या तुलनेत, पाणी गरम होते किंवा हळूहळू थंड होते.
• जमीन आणि समुद्राच्या या विभेदक गरमीमुळे भारतीय उपखंडात आणि आसपासच्या वेगवेगळ्या ऋतूंमध्ये हवेच्या दाबाचे वेगवेगळे क्षेत्र तयार होतात.
• हवेच्या दाबातील फरकामुळे मान्सूनच्या वाऱ्यांची दिशा उलटते.

समुद्रापासून अंतर:

• लांब किनारपट्टीसह, मोठ्या किनारपट्टीच्या भागात समतुल्य हवामान आहे. भारताच्या अंतर्भागातील क्षेत्रे समुद्राच्या मध्यम प्रभावापासून दूर आहेत. अशा भागात कमालीचे हवामान असते.
• म्हणूनच, मुंबई आणि कोकण किनारपट्टीच्या लोकांना तापमानाचा अतिरेक आणि हवामानाच्या हंगामी लयीची फारशी कल्पना नसते.
• दुसरीकडे, दिल्ली, कानपूर आणि अमृतसर यांसारख्या देशाच्या अंतर्गत भागातील हवामानातील हंगामी विरोधाभास जीवनाच्या संपूर्ण क्षेत्रावर परिणाम करतात.

समुद्रसपाटीपासूनची उंची :

• उंचीसह तापमान कमी होते. पातळ हवेमुळे डोंगरावरील ठिकाणे मैदानावरील ठिकाणांपेक्षा थंड असतात.
• उदाहरणार्थ, आग्रा आणि दार्जिलिंग एकाच अक्षांशावर स्थित आहेत, परंतु आग्रामध्ये जानेवारीचे तापमान 16°C आहे तर दार्जिलिंगमध्ये ते फक्त 4°C आहे.

उठाव:

• भारताचे भौतिकशास्त्र किंवा उठाव देखील तापमान, हवेचा दाब, वाऱ्याची दिशा आणि वेग आणि पावसाचे प्रमाण आणि वितरण प्रभावित करते.
• पश्चिम घाट आणि आसामच्या वाऱ्याच्या बाजूस जून-सप्टेंबरमध्ये जास्त पाऊस पडतो तर पश्चिम घाटाच्या बाजूने वाऱ्याची स्थिती असल्यामुळे दक्षिणेकडील पठार कोरडे राहते.