आवर्त सारणी MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Periodic Table - मोफत PDF डाउनलोड करा

योग्य उत्तर आहे Al & P.

मुख्य मुद्दे

• आधुनिक आवर्त सारणीमध्ये, सिलिकॉन (Z = 14) Al आणि P च्या दरम्यान ठेवलेला आहे.
  • सिलिकॉनचा अणुक्रमांक 14 आहे आणि बाह्य इलेक्ट्रॉनिक विन्यास 3s² 3ps² आहे.
  • ते 3ऱ्या आवर्त आणि 14व्या गट क्रमांकावर स्थित आहे.

अतिरिक्त माहिती

• सिलिकॉन, पृथ्वीवरील दुसरा सर्वात विपुल घटक, खनिज जगात एक आवश्यक भाग आहे।
  • त्याची स्थिर टेट्राहेड्रल कॉन्फिगरेशन त्याला अत्यंत बहुमुखी बनवते आणि आपल्या दैनंदिन जीवनात त्याचा विविध प्रकारे उपयोग केला जातो.
  • अंतराणी यानांपासून ते कृत्रिम शरीराच्या भागांपर्यंत, सिलिकॉन आपल्या आजूबाजूला आणि कधीकधी आपल्यामध्ये देखील आढळू शकते।
  • सिलिकॉन एक स्फटिक अर्ध-धातू किंवा अर्धधातू आहे.
  • हे कार्बनच्या समान आवर्त गटातील 14 व्या गटातील घटक आहे, परंतु रासायनिकदृष्ट्या त्याच्या गटातील सर्व घटकांपेक्षा वेगळा वर्तन करते.
  • चार व्हॅलेंस इलेक्ट्रॉनसह कार्बनच्या bonding बहुमुखीपणा सिलिकॉनमध्ये आहे, परंतु इतर सर्व गटातील घटकांपेक्षा ते तुलनेने निष्क्रिय घटक आहे.

योग्य उत्तर बोरॉन आहे.

 Key Points

• बोरॉन (B) हे आवर्त सारणीतील गण 13 मधील पहिले मूलद्रव्य आहे.
• गण 13 ला बोरॉन कुटुंब म्हणूनही ओळखले जाते.
• बोरॉन कुटुंबाचे नाव बोरॉनवरून ठेवण्यात आले आहे कारण ते या गणातील पहिले मूलद्रव्य आहे.
• बोरॉन सामान्यतः अनेक घटकांसोबत निष्क्रिय असतो, परंतु तो हायड्रोजनशी संयुगे तयार करू शकतो, ज्यांना बोरेन्स म्हणतात.
• बोरॉनचा वापर सोडियम पेरबोरेट, एका ब्लीच पर्यायासाठी केला जाऊ शकतो.

 Additional Information

• अ‍ॅल्युमिनियम
  • पृथ्वीच्या कवचातील तिसरे सर्वात जास्त प्रमाणात असलेले मूलद्रव्य.
  • ते जंगलापासून प्रतिरोधक आहे आणि पुनर्वापरयोग्य आहे.
• गॅलियम
  • त्याचा अणुअंक 31 आहे आणि त्याचे उत्कलन बिंदू 2400 सेल्सिअस आहे.
  • त्याचा वापर सेमीकंडक्टर, ट्रान्झिस्टर, LED, थर्मामीटर आणि आरश्यांमध्ये केला जातो.
• इंडियम
  • त्याचा अणुअंक 49 आहे.
  • ते +1 किंवा +3 ऑक्सिडीकरण स्थिती स्वीकारू शकते, परंतु +3 स्थिती अधिक सामान्य आहे.

बरोबर उत्तर H₂ आहे.

Key Points 

• हायड्रोजन (H₂) हा एक अतिशय ज्वलनशील वायू आहे.
• तो हवेतील ऑक्सिजन (O₂) सोबत अभिक्रिया करून पाणी (H₂O) तयार करतो आणि उष्णता आणि प्रकाशाच्या स्वरूपात ऊर्जा मुक्त करतो.
• त्याच्या उच्च ज्वलनशीलतेमुळे, हायड्रोजनचा वापर विविध अनुप्रयोगांमध्ये इंधन म्हणून केला जातो, ज्यामध्ये रॉकेट आणि इंधन घट समाविष्ट आहेत.
• ठिणगी किंवा ज्योतीच्या उपस्थितीत, हायड्रोजन स्फोटकपणे जळू शकतो.

अतिरिक्त माहिती

• नायट्रोजन (N₂): हा एक अज्वलनशील वायू आहे जो पृथ्वीच्या वातावरणाचा सुमारे 78% भाग बनवतो. तो बहुतेक परिस्थितीत निष्क्रिय असतो.
• ऑक्सिजन (O₂): जरी ऑक्सिजन स्वतः ज्वलनशील नसला तरी, तो ज्वलनास समर्थन देतो आणि इतर पदार्थांना अधिक सहजपणे प्रज्वलित करण्यास आणि अधिक जोमाने जळण्यास कारणीभूत ठरू शकतो.
• कार्बन डायऑक्साइड (CO₂): हा एक अज्वलनशील वायू आहे जो त्याच्या ज्वाळा रोखण्याच्या क्षमतेमुळे अग्निशामकांमध्ये वापरला जातो.
• सुरक्षा उपाय: अपघातांपासून बचाव करण्यासाठी ज्वलनशील वायूंची योग्य साठवणूक आणि हाताळणी महत्त्वाची आहे. यामध्ये योग्य कंटेनर वापरणे आणि प्रज्वलनाच्या स्रोतांपासून दूर राहणे समाविष्ट आहे.
• अनुप्रयोग: हायड्रोजनसारख्या ज्वलनशील वायूंचा वापर विविध औद्योगिक प्रक्रियांमध्ये केला जातो, ज्यामध्ये वेल्डिंग, कर्तन आणि इंधन घटामध्ये ऊर्जा स्रोत म्हणून वापर समाविष्ट आहे.

योग्य उत्तर 14 वा गट आहे.

Key Points 

• आवर्त सारणी: आवर्त सारणी घटकांना त्यांच्या अणुक्रमांक आणि इलेक्ट्रॉनी संरूपणानुसार व्यवस्था करते, घटक गुणधर्मांमधील ट्रेंड प्रकट करते.
• इलेक्ट्रॉनी संरूपण: अणूच्या इलेक्ट्रॉन कक्षेमध्ये इलेक्ट्रॉनची व्यवस्था. हे घटकाचे रासायनिक आणि भौतिक गुणधर्म ठरवते.
• संयुजा इलेक्ट्रॉन्स: अणूच्या सर्वात बाहेरील कक्षेमधील इलेक्ट्रॉन्स संयुजा इलेक्ट्रॉन असतात. ते रासायनिक अभिक्रियांमध्ये भाग घेतात आणि अणूची प्रतिक्रिया ठरवतात.
• आवर्त सारणीतील गट: घटक त्यांच्या संयुजा इलेक्ट्रॉनी संरूपणानुसार 18 उभ्या गटांमध्ये मांडले जातात.

स्पष्टीकरण:-

दिलेल्या घटक M साठी इलेक्ट्रॉनी संरूपण 2, 8, 4 आहे. हे सूचित करते की पहिल्या (K) कक्षेमध्ये 2 इलेक्ट्रॉन आहेत, 8 दुसऱ्या (L) कक्षेमध्ये आणि 4 तिसऱ्या (M) कक्षेमध्ये आहेत.

• आधुनिक आवर्त सारणीमध्ये, मुख्य गट घटकांची गट संख्या (संक्रमण धातू नव्हे) संयुजा इलेक्ट्रॉनच्या संख्येद्वारे निर्धारित केली जाते.
• संयुजा इलेक्ट्रॉन हे अणूच्या सर्वात बाहेरील कक्षेमधील इलेक्ट्रॉन असतात आणि हे इलेक्ट्रॉन घटकाच्या रासायनिक वर्तनासाठी किंवा त्याच्या प्रतिक्रियाशीलतेसाठी जबाबदार असतात.
• गट निश्चित करण्यासाठी, आम्हाला काही नियम समजून घेणे आवश्यक आहे:
• 1. जर घटक s गटामध्ये असेल, तर समूह क्रमांक संयुजा इलेक्ट्रॉनच्या संख्येइतका असेल.
• उदाहरण: Mg(12) - 2,8,2
• गट = संयुजा इलेक्ट्रॉनची संख्या = 2
• 2. जर घटक p गटामध्ये असेल, तर गटाची संख्या सूत्राद्वारे निर्धारित केली जाऊ शकते: (संक्रमण इलेक्ट्रॉनची संख्या + 10)
• उदाहरण: S(16) - 2,8,6
• गट = संयुजा इलेक्ट्रॉनची संख्या + 10 = 6 + 10 = 16

त्याचप्रमाणे, घटक M चे इलेक्ट्रॉनी संरूपण 2, 8, 4 4+10 मध्ये असेल.
म्हणून, घटक M मध्ये त्याच्या सर्वात बाह्य कक्षेमध्ये 4 इलेक्ट्रॉन आहेत, ते 14 व्या गटात ठेवले आहे.

निष्कर्ष:-

म्हणून, घटक 14 व्या गटात ठेवला आहे.

आधुनिक नियतकालिक सारणीमध्ये 18 अनुलंब स्तंभ आहेत ज्यांना गट म्हणून ओळखले जाते.

आधुनिक आवर्त सारणी:

• 1913 मध्ये हेन्री मोसेली यांनी आधुनिक आवर्त सारणी दिली होती.
• आधुनिक आवर्त सारणी खालील घटकांमध्ये वर्गीकृत केली आहे - p-block, s-block, d-block, आणि f-block .
• पी-ब्लॉक घटकांमध्ये chalcogens, pnictogens, halogens, inert वायू यांचा समावेश होतो.
  • 18 व्या गटाला अक्रिय वायू, शून्य गट, अप्रतिक्रियाशील वायू असे म्हणतात.
  • 17 वा गट हॅलोजन म्हणून ओळखला जातो.
  • 16 व्या गटाला Chalcogen म्हणून ओळखले जाते.
  • 15 वा गट Pnictogen म्हणून ओळखला जातो.
• एस-ब्लॉक घटकांमध्ये अल्कली धातू आणि क्षारीय पृथ्वी धातूंचा समावेश होतो.
• डी-ब्लॉक घटकांमध्ये संक्रमण घटकांचा समावेश होतो.
• एफ-ब्लॉक घटकांमध्ये आतील संक्रमण घटकांचा समावेश होतो.
• आधुनिक आवर्त सारणीतील घटक त्यांच्या वाढत्या अणुसंख्येच्या क्रमाने मांडलेले आहेत.
• अणुक्रमांक = प्रोटॉनची संख्या
• वस्तुमान संख्या = प्रोटॉनची संख्या + न्यूट्रॉनची संख्या
• आहेतआधुनिक आवर्त सारणीमध्ये 7 r ows आणि 18 स्तंभ .
• पंक्ती पूर्णविराम म्हणून ओळखल्या जातात आणि स्तंभ गट म्हणून ओळखले जातात.

K2CO3 किंवा पोटॅशियम कार्बोनेटला मोती राख म्हणून ओळखले जाते.

• प्राचीन काळी, मोती राख अशुद्धता काढून टाकण्यासाठी भट्टीत पोटॅश बेक करून तयार केली जात असे. उरलेली बारीक, पांढरी पावडर मोती राख होती.
• पोटॅशियम कार्बोनेट एक अकार्बनी संयुग आणि पांढरे क्षार आहे जे पाण्यात विरघळते.
• हे प्रामुख्याने काच आणि साबण उत्पादनात वापरले जाते.

Additional Information 

योग्य उत्तर पर्याय 1 आहे, म्हणजेच अल्क धातू.

विस्तारः

• s-खंडाच्या पहिल्या गटातील मुलद्रव्यांना अल्कली धातू म्हणून देखील ओळखले जाते. त्यांच्या बाह्यतम कक्षेमध्ये फक्त एक इलेक्ट्रॉन असतो आणि म्हणूनच ते सहजपणे प्रतिक्रियाशील असतात कारण ते त्यांचे इलेक्ट्रॉन सहजतेने अधातूसह बंध तयार करण्यासाठी गमावतात.

• s-खंडाच्या दुसर्‍या गटामधील मुलद्रव्यांना अल्कधर्मी मृदा धातू म्हणून देखील ओळखले जाते. त्यांच्या बाह्यतम कक्षेमध्ये दोन इलेक्ट्रॉन असतात आणि ते अल्क धातूंपेक्षा कमी प्रतिक्रियात्मक असतात.
• हॅलोजेन्स हे गट 17 मधील मुलद्रव्ये आहेत आणि ते p-खंडामध्ये ठेवलेले आहेत.
• राजवयू हे गट 18 मधील मुलद्रव्ये आहेत आणि ते p-खंडामध्ये ठेवलेले आहेत. आवर्त सारणीमध्ये आढळणाऱ्या सर्व घटकांपैकी हे कमीतकमी प्रतिक्रियाशील आहेत.

योग्य उत्तर म्हणजे पर्याय (4) म्हणजे पोटॅशियम आहे.

• पोटॅशियम अल्कली धातूंच्या गटाशी संबंधित आहे आणि आवर्त सारणीच्या s-खंडामध्ये असलेल्या आवर्त सारणीच्या गट-1 मधील आहे.
• अल्कली धातूंमध्ये लिथियम, सोडियम, पोटॅशियम, रुबिडियम, सीझियम आणि फ्रँशियम या रासायनिक मूलद्रव्यांचा समावेश होतो.
• अल्कमृदा धातू हे आवर्त सारणीच्या गट-2 मधील हे सहा रासायनिक मूलद्रव्य आहेत.
• बेरिलियम, मॅग्नेशियम, कॅल्शियम, स्ट्रॉन्टियम, बेरियम आणि रेडियम हे अल्कमृदा धातूंच्या गटातील सहा मूलद्रव्य आहेत.

योग्य उत्तर पर्याय 4  म्हणजे लोणचे टिकवून ठेवणे हे आहे.

• सोडियम हायड्रॉक्साईड (NaOH) हे 'कॉस्टिक सोडा' म्हणून ओळखला जातो आणि तो 'प्रबल आम्लारि' अल्कली आहे.
• हे लगदा आणि कागदाचे कापड, पिण्याचे पाणी, साबण आणि डिटर्जंटच्या निर्मितीमध्ये वापरले जाते.
• औषधाच्या क्षेत्रात, सोडियम हायड्रॉक्साईडचा वापर रोगांवर उपचार, नियंत्रण, प्रतिबंध आणि सुधारणेसाठी केला जातो.
• सोडियम बेंझोएटचा वापर कार्बोनेटेड पेये, जाम आणि फळांचे रस आणि लोणचे टिकवून ठेवण्यासाठी केला जातो.

योग्य उत्तर त्या दोघांचे उदात्तीकरण होते.

• कापूर आणि अमोनियम क्लोराईड दोन्ही खोलीतील तापमानात स्थिर आहेत.
• परंतु जेव्हा उष्णता लागू होते तेव्हा ते बाष्पयुक्त (वायू चरण) असतात.
  • ​या गुणधर्माला उदात्तता म्हणतात.

• उदात्तता - घनपदार्थाचे बाष्प अवस्थेत थेट रूपांतरण म्हणजे उदात्तता म्हणतात.
• उदात्तीकरणाची उष्णता - स्थिर द्रवाचे युनिट वस्तुमान थेट बाष्पात बदलण्यासाठी आवश्यक असलेल्या उष्णतेस त्या तापमानावर उदात्तीकरणाची उष्णता म्हणतात.

• कापूर:
  • ​रंगीत किंवा पांढरा स्फटिकासारखी पावडर, ज्वलनशील, एक मॉथबॉलसारख्या मेणासह उग्र गंध.
  • आण्विक फॉर्म्युला: C10H16O.
• अमोनियम क्लोराईड:
  • ​आण्विक फॉर्म्युला: NH4CL
  • तसेच, साल अमोनियाक (पांढऱ्या स्फटिकासारखे मीठ) म्हणतात.
  • अजैविक संयुगे आणि पाणी, अल्कोहोल, मेथॅनॉल, ग्लिसरॉल इत्यादींमध्ये अत्यंत विद्राव्य.
  • अमोनियम क्लोराईड पाण्यामध्ये विरघळून आम्लयुक्त द्रावण देते.

• गनमेटल, ज्याला लाल पितळ असेही म्हणतात, हे तांबे, कथील आणि जस्त यांचे मिश्रण असलेले कांस्य आहे. गनमेटलचे प्रमाण स्त्रोतानुसार बदलते, पण 88% तांबे, 8-10% कथील आणि 2-4% जस्त हे अंदाजे आहे.
  • गनमेटलचा वापर प्रामुख्याने बंदुका आणि गोळ्या बनवण्यासाठी केला जात असे. आता त्याची जागा स्टीलने घेतली आहे.
  • गनमेटलचा वापर जड मशिनरी भाग बनवण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर केला जातो कारण तो उच्च दाब सहन करू शकतो आणि गंज प्रतिरोधक आहे.

Additional Information

योग्य उत्तर इथेनॉल आहे.

Key Points

• इथेनॉल, निर्जल इथाइल अल्कोहोलमध्ये C2H5OH किंवा CH3CH2OH चे रासायनिक सूत्र आहे.
• हे ऊस, मका, गहू इत्यादीपासून तयार केले जाऊ शकते ज्यामध्ये जास्त स्टार्च सामग्री आहे.
• इथेनॉल गॅसोलीनमध्ये मिसळून वेगवेगळे मिश्रण तयार केले जाऊ शकते.
• इथेनॉल रेणूमध्ये ऑक्सिजन असल्याने, ते इंजिनला इंधन पूर्णपणे ज्वलन करण्यास अनुमती देते, परिणामी कमी उत्सर्जन होते आणि त्यामुळे पर्यावरणीय प्रदूषणाची घटना कमी होते.

Additional Information

योग्य उत्तर अरगॉन आहे. 

Key Points

• अरगॉनमध्ये सर्व भरलेल्या कक्षांसह भरलेले संयुजा कवचदेखील आहे.
• परिणामी, ते कोणतेही इलेक्ट्रॉन गमावू किंवा मिळवू इच्छित नाही.
• म्हणून, अरगॉनमध्ये सर्वात कमी इलेक्ट्रॉन आसक्ती आहे.

Important Points

• इलेक्ट्रॉन आसक्ती म्हणजे उदासीन अणूच्या  (संघनित पद्धती) ऊर्जेतील बदल आहे जेव्हा ऋण आयन तयार करण्यासाठी अणूमध्ये इलेक्ट्रॉन जोडला जातो.
  • आवर्त सारणीमध्ये इलेक्ट्रॉन आसक्ती डावीकडून उजवीकडे वाढते. 
  • इलेक्ट्रॉन आसक्ती समूहांमध्ये घटत जाते.
• अभिजात वायू, अल्क धातू आणि अल्कधर्मी मृदा धातूंची इलेक्ट्रॉनिक आसक्ती शून्याच्या आसपास आहे.

Additional Information

फ्लोरीन

• अणुक्रमांक: 9.
• चिन्ह: F.
• सर्वाधिक विद्युत ऋण मूलद्रव्य.
• हेन्री मोईसन यांनी प्रथम वेगळे केले.

ब्रोमिन

• अणुक्रमांक: 35.
• चिन्ह: Br.
• हे तिसरे-हलके हॅलोजन आहे आणि सामान्य तापमानावर लाल-तपकिरी द्रव आहे जे सहजपणे बाष्पीभवन होऊन समान रंगीत वायू तयार करते.
• त्यामुळे त्याचे गुणधर्म क्लोरीन आणि आयोडीनच्या दरम्यानचे असतात.

• अणुक्रमांक 17.
• चिन्ह Cl.
• कार्ल विल्हेल्म शीले यांनी शोधून काढले.
• दुसरे सर्वात हलके हॅलोजन

चुनखडी हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• चुनखडी हा सिमेंटमधील मुख्य घटक आहे.
  • चुनखडी हा पृथ्वीवर निसर्गतः आढळणाऱ्या अवसादी खडकाचा प्रकार आहे.
  • चुनखडीमध्ये प्रामुख्याने कॅल्शियम कार्बोनेट म्हणजेच CaCO₃  आढळते.
  • गारगोटी, चिकणमातीची खनिजे, सुवर्णमाक्षिक, सिडेराइट आणि फेल्डस्पार इत्यादी ही चुनखडीमध्ये आढळणारी इतर खनिजे आहेत.
  • चुनखडीला खडू, कोक्विना, ट्रॅव्हर्टाइन, तुफा, लिथोग्राफिक चुनखडी, शिळामुद्रण चुनखडी इ. अशा इतर नावांनी ओळखले जाते.
• सिमेंटमधील मुख्य घटक पुढीलप्रमाणे:

Additional Information 

चुनखडीचे इतर उपयोग​-

Zn हे योग्य उत्तर आहे. 

Key Points

• झिंक हे एक रासायनिक मूलद्रव्य आहे ज्याची संज्ञा Zn आणि अणुअंक 30 आहे.
• अणुच्या केंद्रकातील प्रोटॉनची संख्या म्हणजे त्या मूलद्रव्याचा अणूअंक असून तो 'Z' या संज्ञेने दर्शवतात. 
• हे मूलद्रव्याची वैशिष्ट्ये निर्धारित करण्यासाठी वापरले जाते आणि आवर्तसारणीमध्ये मूलद्रव्याच्या मांडणीसाठी देखील त्याचा संदर्भ दिला जातो.
• झिंकचा (Zn) अणूअंक 30 आहे तर वस्तुमानांक 65 आहे, म्हणजेच त्यात एकूण 35 न्यूट्रॉन्स आहेत.
• आधुनिक आवर्तसारणीच्या 12 व्या (IIB) गणातील हे पहिले मूलद्रव्य आहे.
• झिंक हे रासायनिकदृष्ट्या मॅग्नेशियमसारखेच आहे: दोन्ही घटक केवळ एक सामान्य ऑक्सिडेशन स्थिती (+2) प्रदर्शित करतात आणि Zn²⁺ आणि Mg²⁺ हे आयन समान आकाराचे असतात.​

Additional Information