गुहा स्थापत्यकला MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Cave Architecture - मोफत PDF डाउनलोड करा

योग्य उत्तर बिहार आहे.

 Key Points

• बाराबार लेणी ही भारतातील बिहार राज्याच्या जहानाबाद जिल्ह्यात आहेत.
• हे लेणी सम्राट अशोकाच्या (इसवी सन पूर्व 273–232) मौरयांच्या काळातील आहेत.
• ते त्यांच्या शिलाकाट वास्तुकलेसाठी ओळखले जातात आणि भारतातील सर्वात जुनी शिलालेखित लेणी आहेत.
• ही लेणी प्रामुख्याने अजीविका पंथाशी जोडली गेली आहेत, जो एक प्राचीन भारतीय धार्मिक समुदाय होता.

 Additional Information

• अजीविका पंथ:
  • अजीविका हा एक प्राचीन भारतीय विधर्मी पंथ होता जो जैन धर्म आणि बौद्ध धर्माच्या काळात अस्तित्वात होता.
  • या पंथाने नियतिवाद आणि नियतीच्या संकल्पनेवर विश्वास ठेवला होता.
• बाराबार हिल लेणी:
  • बाराबार हिल लेणींमध्ये चार मुख्य लेणी आहेत: लोमस ऋषी लेणी, सुदामा लेणी, करण चौपर लेणी आणि विश्वकर्मा लेणी.
  • या लेण्यांच्या आतील पृष्ठभागावर अतिशय चमकदार पृष्ठभाग आहेत, जे एक अनोखे वैशिष्ट्य आहे.
• सम्राट अशोक:
  • सम्राट अशोक मौरयांच्या राजवंशाचा शासक आणि भारतातील महान सम्राटांपैकी एक होता.
  • तो बौद्ध धर्मात परिवर्तित झाला आणि आशियाभर बौद्ध धर्माचे प्रसार करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली.

योग्य उत्तर मुंबई आहे. 

Key Points

• कान्हेरी लेण्या
  • बौद्ध लेण्या या कान्हेरी लेण्या म्हणून प्रसिद्ध आहेत.
  • प्राचीन शिलालेखात कान्हेरीला कृष्णगिरी किंवा कान्हेगिरी म्हणून ओळखले जाते, याचा शाब्दिक अर्थ काळा पर्वत (कृष्ण म्हणजे काळा आणि गिरी म्हणजे पर्वत) आहे.
  • याला मुख्यतः त्याच्या काळ्या बेसाल्टिक खडकावरून नाव देण्यात आले आहे
  • कान्हेरी लेण्या मुंबईच्या संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यानाचा भाग आहेत
  • लेण्यांमध्ये मोठा विहार (प्रार्थनागृह) आणि स्तूप आहेत.
  • बौद्ध देवस्थानांवर बौद्ध चित्रे आणि कोरीवकाम केलेले आहे.
  • बुद्धाची 30 हून अधिक अपूर्ण चित्रे आहेत.
  • कान्हेरी लेण्यांमध्ये पाणी साठवण्याची एक जटिल प्रणाली आहे, ज्यामुळे विवेकी पर्यटक आश्चर्यचकित होतात.

योग्य उत्तर आहे हिंदू, बौद्ध आणि जैन. 

एलोरा येथे लेणी आणि शैल मंदिरे हिंदू, बौद्ध आणि जैन आहेत. ​ 

• राष्ट्रकुट्यांनी बनविलेले एलोरा महाराष्ट्रातील औरंगाबाद येथे आहे. 
• ही जागतिक वारसा स्थळांपैकी एक आहे. हे स्मारकांच्या लेण्यांसाठी प्रसिद्ध आहे. 
• 12 बौद्ध (लेणी 1–12), 17 हिंदू लेणी (लेणी 13–29) आणि 5 जैन लेणी (लेणी 30–34).
• या लेण्या जवळच बनविल्या गेल्या आणि भारतीय इतिहासाच्या या काळात धार्मिक सुसंवाद दर्शवितात. 
• कैलाश किंवा कैलाशनाथ मंदिर, महाराष्ट्र, एलोरा लेणी, महाराष्ट्र, भारतमध्ये  रॉक-कट हिंदू मंदिरांपैकी सर्वात मोठे मंदिर आहे. 
• हे जगातील सर्वात मोठे शैल मठ-मंदिर लेणी संकुल आहे, ज्यामध्ये हिंदू, बौद्ध, जैन स्मारके आणि कलाकृती आहेत, ज्यात 600–1000 सीई कालावधीपासूनचा काळ आहे.     

• एलोराच्या पाच जैन लेण्या नवव्या आणि दहाव्या शतकातील आहे. 
  •  ते सर्व दिगंबरा पंथातील आहेत. 
• 5व्या - 7व्या शतकात बारा बौद्ध लेण्या बांधल्या गेल्या. 
• बौद्ध लेण्यांमध्ये सर्वात लोकप्रिय आहे गुहा क्रमांक 10 आहे, एक चैत्य हॉल (चंद्रशाला) किंवा 'विश्वकर्मा गुहा', ज्याला सुतारांची गुहा म्हणून ओळखल्या जातात. 
• एलोराच्या दशावतार लेणी (लेणी 15) मध्ये भगवान विष्णूचे दहा अवतार दर्शविले गेले आहेत. 
• तेथे रामेश्र्वर गुहा (गुहा 21) आणि धुमार लेना गुहा (गुहा 29)आहे.
• एलोरा येथे एकूण सतरा लेण्या आहेत ज्या हिंदू धर्मातील आहेत. त्यांची संख्या तेरा ते एकोणतीस पर्यंत आहे आणि तिथी कुठेतरी 600 AD आणि 875 AD दरम्यान आहे. 

योग्य उत्तर एलोरा गुहा आहे.

 In News

• एलोरा गुहा हे UNESCO चे जागतिक वारसा स्थळ आहे आणि भारतीय खडक-खोदलेल्या स्थापत्यशास्त्राचे प्रतीक असलेल्या स्मारकीय गुहांसाठी प्रसिद्ध आहेत.

 Key Points

• रावण कैलास पर्वत हलवताना दाखवणारी मूर्ती एलोरा गुहातील गुहा क्रमांक 16 मध्ये आहे, जी कैलास मंदिर म्हणूनही ओळखली जाते.
• एलोरा गुहा महाराष्ट्र, भारतात आहेत आणि 6 व्या ते 10 व्या शतकातील आहेत.
• कैलास मंदिर हे एक उल्लेखनीय द्रविडीयन वास्तुकलाचे उदाहरण आहे, जे पूर्णपणे एकाच खडकातून कोरलेले आहे.
• एलोरा गुहा
  • स्थान - महाराष्ट्र, भारत
  • युनेस्को जागतिक वारसा स्थळ
  • 34 गुहा समाविष्ट आहेत
  • हिंदू, बौद्ध आणि जैन स्मारके आहेत

 Additional Information

• जुनागढ गुहा
  • स्थान - गुजरात, भारत
  • उपकोट गुहा म्हणूनही ओळखले जाते
  • मुख्यतः बौद्ध गुहा
• अजिंठा गुहा
  • स्थान - महाराष्ट्र, भारत
  • बौद्ध खडक-खोदलेल्या गुहांसाठी ओळखले जाते
  • UNESCO जागतिक वारसा स्थळ
• बारबार गुहा
  • स्थान - बिहार, भारत
  • भारतातील सर्वात जुनी टिकून राहिलेली खडक-खोदलेली गुहा
  • मौर्य साम्राज्याशी संबंधित आहे

योग्य उत्तर शिव आहे.

• एलिफंटा लेणी हे युनेस्कोचे जागतिक वारसा क्षेत्र आहे आणि मुख्यतः हिंदू देवता शिव यांना समर्पित असलेली गुहेतील मंदिरांचा संग्रह आहे.
• मुंबई जवळील ओमानच्या समुद्रात एका बेटावर असलेल्या 'सिटी ऑफ केव्हज' मध्ये शिवाच्या पंथांशी जोडलेल्या दगडांच्या कलाकृतीचा संग्रह आहे.
• एलिफंटा लेणी पश्चिम भारतात एलिफंटा बेटावर स्थित आहेत ( ऐवजी घारापुरी बेट म्हणून ओळखले जाते) ज्यात अरुंद दरीने विभक्त केलेल्या दोन टेकड्यांचा समावेश आहे.
• एलिफंटा लेण्यांना कलाचुरींचे योगदान मानले जाते आणि राष्ट्रकूट घराण्यांनी त्यास नवीनतम नियमांचे योगदान दिले होते.

योग्य उत्तर ओडिशा आहे.

Key Points

• उदयगिरी आणि खंडगिरी भुवनेश्वर, ओडिशात स्थित आहेत.
• मेघवाहन वंशाचा राजा खारवेल याने बांधलेला, ओडिशाच्या इतिहासातील सर्वात शक्तिशाली राजा म्हणून ओळखला जातो.
• या प्राचीन खडक कापलेल्या गुहा प्रथम 19व्या शतकात एका तरुण ब्रिटिश अधिकारी अँड्र्यू स्टर्लिंगने शोधल्या होत्या.
• उदयगिरी टेकडीवर अठरा गुहा आणि खंडगिरी टेकडीवर पंधरा लेणी आहेत.
• प्रमुख उदयगिरी लेणी आहेत:-
  • हातीगुंफा.
  • राणी गुंफा.
  • गणेश गुंफा.
  • व्याघरागुंफा.

Important Points

• महत्त्वाच्या गुहा
  • अजिंठा आणि एलोरा लेणी, महाराष्ट्र.
  • बदामी, कर्नाटक.
  • ताबो, हिमाचल प्रदेश.
  • क्रेम लियाट प्राह, मेघालय.
  • पाताल भुवनेश्वर गुहा मंदिर उत्तराखंडचे रहस्य.

योग्य उत्तर कर्नाटक हे आहे.

Key Points

• रावण फाडी गुहा भारताच्या कर्नाटक राज्यातील बागलकोट जिल्ह्यातील आयहोल येथे आहे.
• हे ठिकाण 6 व्या ते 12 व्या शतकापर्यंत या प्रदेशावर राज्य करणाऱ्या सुरुवातीच्या चालुक्य राजघराण्यातील ऐतिहासिक मंदिरे आणि संरचनांसाठी प्रसिद्ध आहे.
• रावण फाडी गुहा हे सुरुवातीच्या चालुक्य स्थापत्यकलेचे एक उल्लेखनीय उदाहरण आहे, ज्यात खडकातून कापलेली गुंतागुंतीची शिल्पे आणि कोरीव काम आहे.

Additional Information

• तामिळनाडू:
  • हे भारताच्या दक्षिणेकडील भागात स्थित आहे, तमिळनाडू हे द्रविडियन शैलीतील हिंदू मंदिरांसाठी ओळखले जाते.
  • राज्यामध्ये चोल, पल्लव, पांड्या आणि चेरा यांसारख्या साम्राज्यांचा समृद्ध इतिहास आहे.
• केरळ:
  • हे दक्षिण-पश्चिम भारतीय राज्य त्याच्या निसर्गरम्य सौंदर्यासाठी प्रसिद्ध आहे, त्यात बॅकवॉटर, पाम-लाइन असलेले समुद्रकिनारे आणि कालव्यांचे नेटवर्क आहेत.
  • याव्यतिरिक्त, त्याच्या स्वत: च्या अद्वितीय वास्तुकला आणि मंदिरांच्या डिझाइनसह समृद्ध सांस्कृतिक वारसा आहे, बहुतेकदा प्राचीन चेरा साम्राज्य आणि नंतरच्या सामंती राज्यांशी संबंधित आहे.
• आंध्र प्रदेश:
  • हे आग्नेय भारतात स्थित आहे, आंध्र प्रदेशमध्ये वैदिक काळापासूनचा इतिहास आहे.
  • मौर्य, सातवाहन आणि चालुक्य यांसारख्या अनेक प्रमुख भारतीय राजवंशांनी राज्य केले आहे.
• कर्नाटक:
  • हे भारताच्या नैऋत्य प्रदेशात स्थित आहे, कर्नाटक हे भारतातील काही सर्वात शक्तिशाली साम्राज्यांचे घर होते, जसे की चालुक्य, राष्ट्रकूट, होयसाला आणि विजयनगर.
  • रावण फाडी गुहा, सुरुवातीच्या चालुक्य स्थापत्यकलेचे उदाहरण, कर्नाटकातील बागलकोट जिल्ह्यातील आयहोल येथे आहे.

योग्य उत्तर आहे अशोक.

• सम्राट अशोकाच्या काळात  (इसवीसनपूर्व 272-231) धौलीजवळ खडकात कोरलेला हत्ती निर्माण केला गेला. म्हणून, पर्याय  2 हे योग्य उत्तर आहे.  

​

• धौली हे प्राचीन कलिंग प्रांतात म्हणजे सध्याच्या ओरिसा राज्यात वसलेले आहे, जे सुमारे इसवीसनपूर्व  260 मध्ये भीषण जीवितहानी करून सम्राट अशोक मौर्याने(कार्यकाळ इसवीसनपूर्व  272 ते 231) जिंकून घेतले होते.
• त्यानंतर अशोकाला त्याने केलेल्या हिंसेबद्दल पश्चाताप झाला. आणि त्याने बुद्ध धर्म स्वीकारला.
• त्याने त्याचा पश्चाताप व्यक्त करण्यासाठी, त्याच्या नव्या श्रद्धेच्या तत्त्वांनुसार राज्य चालवण्याचा त्याचा हेतू होता.

योग्य उत्तर चरणाद्री डोंगर हे आहे.

Key Points

• वेरूळ लेणी, युनेस्कोचे जागतिक वारसा स्थळ, महाराष्ट्रातील छ. संभाजीनगर (औरंगाबाद) जिल्ह्यातील चरणाद्री टेकड्यांमध्ये आहे.
• या ठिकाणी 100 हून अधिक गुहा आहेत, त्या सर्व चरणांद्री टेकड्यांवरील बेसाल्ट चट्टानातून उत्खनन केलेल्या आहेत, त्यापैकी 34 लोकांसाठी खुल्या आहेत.
• ई.स. पू. 600-1000 या कालखंडातील कलाकृती असलेले हे जगातील सर्वात मोठे रॉक-कट हिंदू मंदिर गुहा संकुलांपैकी एक आहे.
• गुहा 16 मध्ये जगातील सर्वात मोठे एकल खडक उत्खनन, कैलास मंदिर, शिव देवाला समर्पित रथाच्या आकाराचे स्मारक आहे.
• एलोराची सर्व स्मारके राष्ट्रकूट राजवटीत बांधली गेली.
• यामध्ये 17 हिंदू, 12 बौद्ध आणि 5 जैन लेणी आहेत.

Additional Information

• भारतातील युनेस्को जागतिक वारसा स्थळे:

बरोबर उत्तर गुजरात आहे.

Key Points 

• तळजा लेणी गुजरातच्या भावनगर जिल्ह्यात आहेत.
• लेणी सुमारे 2000 वर्षे जुनी आहेत.
• गुहेची सरासरी उंची 19 मीटर (62 फूट) आहे.

Additional Information 

• तळजा लेणी 30 लेण्यांचे संकुल आहे.
• या खडकावर जैन आणि बौद्ध संस्कृतीनुसार नक्षीकाम करण्यात आले होते.
• क्रेम लियाट प्रा (मेघालय) ही भारतातील सर्वात लांब गुहा आहे.

Important Points 

भारतातील महत्त्वाच्या गुहा

• बाराबार हिल्स गुहा ही (बिहार) भारतातील सर्वात प्राचीन गुहा आहे
• सोन डंग ही जगातील सर्वात मोठी गुहा आहे आणि ती मध्य व्हिएतनाममध्ये आहे.

योग्य उत्तर वेरूळ आहे.

Key Points

• वेरूळ ही भारतातील महाराष्ट्र राज्यातील औरंगाबाद जिल्ह्यात स्थित एक प्रसिद्ध लेणी आहे.
  • हे भारतातील युनेस्कोच्या जागतिक वारसा स्थळांपैकी एक आहे.
  • 1983 मध्ये युनेस्को जागतिक वारसा स्थळ म्हणून नियुक्त.
  • हे जगातील सर्वात मोठे एकाश्म खडक उत्खनन आहे.
  • 'रावण शेकिंग माऊंट कैलास' (कैलास पर्वत हलवताना रावण) नावाचे लोकप्रिय चित्रण वेरूळ गुहांमध्ये चित्रित केले आहे.
  • हे जगातील सर्वात मोठे रॉक-कट मंदिर गुहा संकुलांपैकी एक आहे.
  • हे हिंदू, बौद्ध आणि जैन स्मारके आणि कलाकृतींसाठी प्रसिद्ध आहे.
  • वेरूळ हे नाव एलापुरा या प्राचीन नावाचे संक्षिप्त रूप आहे.
  • वेरूळ गुहेतील सर्वोत्कृष्ट शिलालेख राष्ट्रकूट दंतिदुर्गाचा आहे.

Additional Information

Important Pointsऔरंगाबादचे सध्याचे नाव छत्रपती संभाजीनगर आहे. महाराष्ट्र सरकारने 2022 मध्ये औरंगाबादचे नाव बदलून छत्रपती संभाजीनगर असे असून केंद्रीय गृहमंत्रालयाने फेब्रुवारी 2023 मध्ये या बदलाला मंजुरी दिली आहे. मुंबई उच्च न्यायालयाने मे 2024 मध्ये या नामांतराला मान्यता दिली असून जुलै 2024 मध्ये उच्च न्यायालयाच्या आदेशाविरोधात दाखल केलेली याचिका सर्वोच्च न्यायालयाने फेटाळून लावली आहे.

योग्य उत्तर आहे हिंदू, बौद्ध आणि जैन. 

एलोरा येथे लेणी आणि शैल मंदिरे हिंदू, बौद्ध आणि जैन आहेत. ​ 

• राष्ट्रकुट्यांनी बनविलेले एलोरा महाराष्ट्रातील औरंगाबाद येथे आहे. 
• ही जागतिक वारसा स्थळांपैकी एक आहे. हे स्मारकांच्या लेण्यांसाठी प्रसिद्ध आहे. 
• 12 बौद्ध (लेणी 1–12), 17 हिंदू लेणी (लेणी 13–29) आणि 5 जैन लेणी (लेणी 30–34).
• या लेण्या जवळच बनविल्या गेल्या आणि भारतीय इतिहासाच्या या काळात धार्मिक सुसंवाद दर्शवितात. 
• कैलाश किंवा कैलाशनाथ मंदिर, महाराष्ट्र, एलोरा लेणी, महाराष्ट्र, भारतमध्ये  रॉक-कट हिंदू मंदिरांपैकी सर्वात मोठे मंदिर आहे. 
• हे जगातील सर्वात मोठे शैल मठ-मंदिर लेणी संकुल आहे, ज्यामध्ये हिंदू, बौद्ध, जैन स्मारके आणि कलाकृती आहेत, ज्यात 600–1000 सीई कालावधीपासूनचा काळ आहे.     

• एलोराच्या पाच जैन लेण्या नवव्या आणि दहाव्या शतकातील आहे. 
  •  ते सर्व दिगंबरा पंथातील आहेत. 
• 5व्या - 7व्या शतकात बारा बौद्ध लेण्या बांधल्या गेल्या. 
• बौद्ध लेण्यांमध्ये सर्वात लोकप्रिय आहे गुहा क्रमांक 10 आहे, एक चैत्य हॉल (चंद्रशाला) किंवा 'विश्वकर्मा गुहा', ज्याला सुतारांची गुहा म्हणून ओळखल्या जातात. 
• एलोराच्या दशावतार लेणी (लेणी 15) मध्ये भगवान विष्णूचे दहा अवतार दर्शविले गेले आहेत. 
• तेथे रामेश्र्वर गुहा (गुहा 21) आणि धुमार लेना गुहा (गुहा 29)आहे.
• एलोरा येथे एकूण सतरा लेण्या आहेत ज्या हिंदू धर्मातील आहेत. त्यांची संख्या तेरा ते एकोणतीस पर्यंत आहे आणि तिथी कुठेतरी 600 AD आणि 875 AD दरम्यान आहे. 

योग्य उत्तर महाराष्ट्र आहे.

Key Points

• कान्हेरी लेण्या:
  • कान्हेरी लेण्या या लेण्या आणि शैलशिल्प स्मारकांचा समूह आहे.
  • त्यामध्ये इ. स. पहिल्या शतकापासून ते 10 व्या शतकातील बौद्ध शिल्पे आणि उठावदार कोरीवकाम, चित्रे आणि शिलालेख आहेत. 
  • स्थान: संजय गांधी राष्ट्रीय उद्यान, मुंबई, महाराष्ट्र

Additional Information

• महत्त्वाच्या लेण्या:

  लेणी	स्थान
  अजिंठा लेण्या	महाराष्ट्र
  वेरूळ लेण्या
  एलिफंटा लेण्या
  कार्ला लेण्या
  बाघ लेण्या	मध्य प्रदेश
  भीमबेटका लेण्या
  उदयगिरी लेण्या
  उदयगिरी आणि खंडागिरी लेण्या	ओडिशा
  बदामी लेण्या	कर्नाटक
  वराह लेण्या	तामिळनाडु

बराबर लेणी हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• इसवी सन पूर्व दुसऱ्या शतकापासून ते इसवी सनाच्या पहिल्या शतकादरम्यान, लेण्या हे भारतीय वास्तुकलेचे प्रमुख वैशिष्ट्य बनले होते.
• या वास्तुकलेची मुळे मौर्य कालखंडात सापडतात. मौर्य लेणी आजीविका, बौद्ध, जैन तसेच हिंदू धर्मांसाठी बनवण्यात आली होती.
• राजगृह येथील सोन भंडार नावाची छोटी गुहा हे लेण्यांचे पहिले उदाहरण आढळते.
• राजगृह हे पहिल्या बौद्ध परिषदेचे ठिकाण मानले जाते आणि त्यामुळे ते मौर्यपूर्व कालखंडातील असावे.
• या लेण्यांमध्ये एक आयताकृती कक्ष आहे, ज्यामध्ये एक कच्चे छत आहे आणि चौकोनी अशोभित द्वार आहे.