स्थापत्यकला MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Architecture - मोफत PDF डाउनलोड करा

नागर शैली हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• उत्तराखंडमधील जोगेश्वरी मंदिराची रचना नागर शैलीतील मंदिर स्थापत्यकलेचे अनुसरण करते.
• या शैलीचे वैशिष्ट्य म्हणजे उंच, वक्र कळस (शिखर) ज्यावर बहुतेकदा अमलक (वरच्या बाजूला एक गोलाकार दगड) आणि कलश (भांड्याच्या आकाराचा शेवटचा भाग) मुकुट असतो.
• नागर शैली प्रामुख्याने उत्तर भारतात आढळते आणि ती तिच्या विशिष्ट स्थापत्य वैशिष्ट्यांसाठी आणि गुंतागुंतीच्या कोरीवकामासाठी ओळखली जाते.

Additional Information

• नागर शैलीत बांधलेल्या मंदिरांमध्ये सामान्यतः चौरसाकृती पाया आणि एक लांबलचक शिखर असते, जे एका बिंदूपर्यंत चढते, जे देवत्वाच्या उपस्थितीचे प्रतीक आहे.
• नागर शैलीतील मंदिरांच्या उदाहरणांमध्ये खजुराहो, ओरिसा आणि उत्तर भारतातील इतर भागांमधील प्रसिद्ध मंदिरे समाविष्ट आहेत.
• उत्तराखंडमधील इतर मंदिरांसह जोगेश्वरी मंदिर या प्रदेशाच्या समृद्ध सांस्कृतिक आणि धार्मिक इतिहासाचे दर्शन घडवते.

अरुण योगीराज हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

• अरुण योगीराज हे म्हैसूर, कर्नाटक येथील एक प्रसिद्ध शिल्पकार आहेत, जे सूक्ष्म नक्षीदार मूर्ती आणि शिल्पे तयार करण्यासाठी प्रसिद्ध आहेत.
• त्यांनी अयोध्यातील श्रीराम जन्मभूमी मंदिरात अनावरण झालेल्या रामलल्लाच्या मूर्तीचे शिल्प साकार केले आहे.
• रामलल्लाची मूर्ती नेपाळमधून आणलेल्या शुद्ध शालिग्राम पाषाणाच्या एकाच तुकड्यापासून कोरली गेली आहे.
• अरुण योगीराज यांनी पूर्वी अनेक प्रसिद्ध शिल्पे साकारली आहेत, ज्यात केदारनाथ येथे स्थापित आदि शंकराचार्यांची मूर्ती समाविष्ट आहे.
• मूर्तीचे अनावरण हा श्रीराम जन्मभूमी मंदिराच्या बांधकामातील एक महत्त्वाचा टप्पा आहे, जो भारतातील एक महत्त्वाचा सांस्कृतिक आणि धार्मिक महत्त्व असलेला प्रकल्प आहे.

Additional Information

• श्रीराम जन्मभूमी मंदिर:
  • हे मंदिर उत्तरप्रदेश राज्यातील अयोध्या येथे बांधले जात आहे, ज्या ठिकाणास भगवान श्रीरामांचे जन्मस्थान मानले जाते.
  • पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी 5 ऑगस्ट 2020 रोजी या मंदिराचा पाया घातला होता.
  • हे भगवान श्रीरामांच्या लाखो भक्तांसाठी सांस्कृतिक आणि धार्मिक वारशाचे प्रतीक आहे.
  • हे मंदिर 2024 च्या सुरुवातीला पूर्ण होण्याची अपेक्षा आहे, ज्याचे केंद्रबिंदू रामलल्लाची मूर्ती असेल.
• शालिग्राम पाषाण:
  • शालिग्राम पाषाण हे नेपाळच्या काली गंडकी नदीत सापडलेले पवित्र पाषाण आहेत, जे हिंदू धर्मात पूजनीय आहेत.
  • ते भगवान विष्णूचे अवतार मानले जातात आणि ते पूजेसाठी आणि मूर्ती बनवण्यासाठी वापरले जातात.
  • रामलल्लाच्या मूर्तीसाठी वापरलेला शालिग्राम पाषाण त्याच्या आध्यात्मिक महत्त्व आणि गुणवत्तेसाठी विशेषतः निवडला गेला होता.
• आदि शंकराचार्य मूर्ती:
  • अरुण योगीराज यांनी कोरलेली केदारनाथ येथील आदि शंकराचार्यांची मूर्ती ही महान तत्त्वज्ञ आणि संतांना आदरांजली आहे.
  • पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी 5 नोव्हेंबर 2021 रोजी त्याचे अनावरण केले होते.
  • ही मूर्ती उच्च दर्जाच्या क्लोराइट शिस्ट पाषाणापासून कोरलेली असून ती अरुण योगीराज यांच्या असाधारण कारागिरीचे प्रदर्शन करते.

योग्य उत्तर शिव आहे.

• एलिफंटा लेणी हे युनेस्कोचे जागतिक वारसा क्षेत्र आहे आणि मुख्यतः हिंदू देवता शिव यांना समर्पित असलेली गुहेतील मंदिरांचा संग्रह आहे.
• मुंबई जवळील ओमानच्या समुद्रात एका बेटावर असलेल्या 'सिटी ऑफ केव्हज' मध्ये शिवाच्या पंथांशी जोडलेल्या दगडांच्या कलाकृतीचा संग्रह आहे.
• एलिफंटा लेणी पश्चिम भारतात एलिफंटा बेटावर स्थित आहेत ( ऐवजी घारापुरी बेट म्हणून ओळखले जाते) ज्यात अरुंद दरीने विभक्त केलेल्या दोन टेकड्यांचा समावेश आहे.
• एलिफंटा लेण्यांना कलाचुरींचे योगदान मानले जाते आणि राष्ट्रकूट घराण्यांनी त्यास नवीनतम नियमांचे योगदान दिले होते.

योग्य उत्तर सूर्य मंदिर, कोणार्क आहे. 

Key Points

• कोणार्क सूर्य मंदिर (कोणार्क सूर्य मंदिर) एक ओडिशा, भारत किनारपट्टीवर सुमारे 35 किलोमीटर ईशान्य पुरी पासून कोणार्क येथे 13 व्या शतकात सूर्य मंदिर आहे.
• मंदिराचे श्रेय पूर्व गंगा राजवंशातील राजा नरसिंहदेव प्रथम याला 1250 शतकाच्या सुमारास दिले जाते.
• हिंदू सूर्य देव सूर्याला समर्पित, मंदिराच्या संकुलाच्या अवशेषांमध्ये 100-फूट (30 मीटर) उंच रथाचे स्वरूप आहे, ज्यामध्ये प्रचंड चाके आणि घोडे आहेत, जे सर्व दगडात कोरलेले आहेत.
• हे ओडिशा शैलीतील वास्तुकला किंवा कलिंग वास्तुकलेचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे .
• या मंदिराला 1676 च्या सुरुवातीच्या काळात युरोपियन खलाशी खात्यांमध्ये "ब्लॅक पॅगोडा" असे म्हटले गेले कारण ते एका मोठ्या बुरुजासारखे दिसत होते जे काळ्या रंगाचे होते.
• 1984 मध्ये युनेस्कोने जागतिक वारसा स्थळ घोषित केले, ते हिंदूंसाठी एक प्रमुख तीर्थक्षेत्र आहे, जे दरवर्षी फेब्रुवारी महिन्याच्या आसपास चंद्रभागा मेळ्यासाठी येथे जमतात.
• कोणार्क सूर्य मंदिर भारतीय सांस्कृतिक वारशाचे महत्त्व दर्शवण्यासाठी 10 रुपयांच्या भारतीय चलनी नोटेच्या उलट बाजूस चित्रित केले आहे.

Additional Information

• बृहदीश्वर मंदिर, ज्याला राजराजेश्वरम किंवा पेरुवुदियार कोविल देखील म्हणतात, हे तंजावर, तमिळनाडू, भारतातील कावेरी नदीच्या दक्षिण तीरावर स्थित शिवाला समर्पित एक हिंदू मंदिर आहे.
• श्री जगन्नाथ मंदिर हे भारताच्या पूर्व किनार्‍यावरील ओडिशा राज्यातील पुरी येथे विष्णूचे एक रूप असलेल्या जगन्नाथाला समर्पित एक महत्त्वाचे हिंदू मंदिर आहे. सध्याचे मंदिर 10 व्या शतकापासून पूर्वीच्या मंदिराच्या जागेवर पुन्हा बांधले गेले आणि त्याची सुरुवात पूर्व गंगा राजवंशातील पहिला राजा अनंतवर्मन चोडगंगा देवाने केली.
• मीनाक्षी मंदिर हे एक ऐतिहासिक हिंदू मंदिर आहे जे मदुराई , तमिळनाडू , भारतातील मंदिर शहरात वैगई नदीच्या दक्षिणेला स्थित आहे. हे तिरुकामकोट्टम मीनाक्षी, पार्वतीचे एक रूप, आणि तिची पत्नी, सुंदरेश्वर, शिवाचे एक रूप यांना समर्पित आहे.
• कोणार्क सूर्य मंदिराची प्रतिमा:

बरोबर उत्तर हंपी आहे.

Key Points

• द्रविड वास्तुशैलीचे वारसा स्थळ हे हंपी आहे.
• हंपीला हम्पी येथील स्मारकांचा समूह म्हणूनही संबोधले जाते, हे कर्नाटकमध्ये स्थित युनेस्कोचे जागतिक वारसा स्थळ आहे.
• हम्पी येथील अवशेष हे वारसा स्थळांचा संग्रह आहे ज्यात उत्तम द्रविडीयन कला आणि स्थापत्यकलेचे चित्रण आहे.
• विरुपाक्ष मंदिर हे या स्थळावरील सर्वात महत्त्वाचे वारसा स्मारक आहे, जे हिंदूंसाठी एक अतिशय महत्त्वाचे धार्मिक केंद्र आहे.
• द्रविड स्थापत्यशैली ही भारतीय उपखंडाच्या दक्षिणेकडील भागात किंवा दक्षिण भारतामध्ये उदयास आलेली वास्तुशास्त्रीय कलाकृती आहे.
• द्रविड शैलीतील मंदिरे चौरस-आकार, आयताकृती-आकार, प्रमुख वर्तुळाकार, गोलाकार आणि अष्टकोनी-आकार अशा पाच वेगवेगळ्या आकारात बांधली गेली.
• बृहदीश्वर मंदिर, ज्याला राजराजेश्वरम किंवा पेरुवुदयार कोयल देखील म्हणतात, तमिळनाडूच्या तंजावर येथे स्थित मंदिर हे भगवान शिव ला समर्पित आहे, हे दक्षिण भारतीय मंदिरांपैकी एक आहे आणि बेलूरमधील चेन्नकेसव मंदिर, हळेबीड मधील होयसळेश्‍वर मंदिर आणि सोमनथमधील केशव मंदिर इ. द्रविडीयन वास्तुकलेचे पूर्णत: साकार झालेले एक अनुकरणीय उदाहरण.

Additional Information

योग्य उत्तर आहे मोहम्मद कुली कुतुब शाह.

• कुतुबुद्दीन ऐबक :
  • ​कुतुबुद्दीन ऐबक हा दिल्लीच्या तख्तावर बसणारा पहिला मुसलमान शासक (सुलतान) होता, त्याने इसवी सन 1206 ते 1210 पर्यंत राज्य केले.
  • त्याने दिल्लीत 'कुव्वतुल इस्लाम' आणि अजमेर येथे 'अढाई दिन का झोपडा' नावाच्या मशिदी बांधल्या. 
  • त्याच्या काळात कुतुबमिनार इमारतीचे बांधकाम सुरू झाले आणि ते अल्तमशने पूर्ण केले. 
  • इसवी सन 1210 साली पोलो खेळ खेळताना, तो मृत्यू पावला.
• अल्तमश (1211-1236):
  • ​कुतुबुद्दीन ऐबकानंतर अल्तमश राजगादीवर बसला.
  • तो मामलूक वंशाचा, दिल्ली सल्तनतीवर राज्य करणारा   तिसरा शासक होता. 
  • त्याने चाळीस निष्ठावान गुलाम आमीर सरदारांची संघटना स्थापन केली, ती तुर्कान-ए-चिहलगानी आणि चालीस या नावांनीही प्रसिद्ध आहे.
  • त्याने चांदीचे नाणे (टंका) आणि तांब्याचे नाणे (जित्तल) व्यवहारात आणले.
  • त्याने लाहोर ऐवजी दिल्लीला राजधानी घोषित केले.
• मोहम्मद कुली कुतुब शाह (1580-1612):​
  • हा गोवळकोंड्याच्या कुतुबशाही राजघराण्याचा  पाचवा सुलतान होता.
  • त्याने दक्षिण-मध्य भारतात हैदराबाद शहराची स्थापना केली,आणि तेथे स्थापत्यशैलीचा उत्कृष्ट नमुना असलेला चारमिनार बांधला.
  • त्याच्या हिंदू पत्नीच्या मृत्यूनंतर त्याने हैदराबाद वसवले आणि त्याचे भाग्यनगर असे नामकरण केले.  
  • त्याने 1591 साली शहरातील प्लेगची साथ संपुष्टात आल्याच्या स्मरणार्थ,  हिंदू - मोगल (इस्लामी) वास्तूशैलीचा उत्कृष्ट नमुना  असलेला चारमिनार बांधला.

योग्य उत्तर नरसिंहदेव 1 आहे.

Key Points

• कोणार्कचे सूर्यमंदिर पूर्व गंगा राजवंशातील राजा नरसिंहदेव यांनी 1250 च्या सुमारास बांधले होते. हे मंदिर हिंदू देव सूर्याला समर्पित आहे आणि पुरीच्या ईशान्येस 35 किमी अंतरावर आहे.
• मंदिराच्या संकुलात 100 फूट उंच रथ असून त्यात प्रचंड चाके आणि घोडे आहेत जे प्रामुख्याने अवशेष अवस्थेत आहेत.
• हे मंदिर संकुल 1984 मध्ये स्थापत्यशास्त्राच्या महानतेसाठी तसेच अत्याधुनिकतेसाठी आणि शिल्पकलेच्या विपुलतेसाठी युनेस्कोने जागतिक वारसा स्थळ घोषित केले होते.
• हे मंदिर "ब्लॅक पॅगोडा" म्हणूनही ओळखले जाते.
• 13व्या शतकात बांधलेले, कोणार्क मंदिराची कल्पना सूर्यदेवाचा एक अवाढव्य रथ म्हणून करण्यात आली होती, ज्यामध्ये सात घोड्यांनी ओढलेल्या उत्कृष्ट सुशोभित चाकांच्या 12 जोड्या होत्या.
• हे मंदिर कलिंग वास्तुकला, वारसा, विदेशी समुद्रकिनारा आणि ठळक नैसर्गिक सौंदर्य यांचे परिपूर्ण मिश्रण आहे.
• हे प्राचीन स्मारके आणि पुरातत्व स्थळे आणि अवशेष (AMASR) कायदा (1958) आणि त्याचे नियम (1959) द्वारे भारताच्या राष्ट्रीय फ्रेमवर्क अंतर्गत संरक्षित आहे.

​

योग्य उत्तर आहे कृष्ण प्रथम.

• कैलासनाथ मंदिर जे कैलास मंदिर या नावानेही ओळखले जाते, ते महाराष्ट्रातील वेरूळ येथील एक प्रसिद्ध मंदिर आहे.
• या बांधकामाचे श्रेय साधारणपणे आठव्या शतकातील राष्ट्रकूट राजा कृष्ण प्रथम  (756 – 773) यांना दिले जाते.
• हे द्रविड स्थापत्य शैलीतील एक हिंदू मंदिर आहे.
• हे आपल्या ऐतिहासिक महत्त्वासाठी प्रसिद्ध असून भगवान शंकरांना समर्पित आहे.

​

पट्टाडकल हे बरोबर उत्तर आहे.

Key Points

• पट्टाडकल:
  • पट्टाडकल हे UNESCO द्वारे नियुक्त केलेल्या निवडक कलेच्या उच्च बिंदूचे प्रतिनिधित्व करते.
  • चालुक्य राजवंशाच्या अंतर्गत 7 व्या आणि 8 व्या शतकात, उत्तर आणि दक्षिण भारतातील स्थापत्य प्रकारांचे सुसंवादी मिश्रण प्राप्त केले.
  • नऊ हिंदू मंदिरे आणि एक जैन अभयारण्य यांची प्रभावी मालिका तेथे पाहिली जाऊ शकते.
  • हे कर्नाटकातील बागलकोट जिल्ह्यातील मल्लप्रभा नदीच्या पश्चिम तीरावर आहे.
  • हिंदू मंदिरे सामान्यतः शिवाला समर्पित आहेत, परंतु वैष्णव आणि शक्ती धर्माचे तत्व आणि दंतकथा देखील वैशिष्ट्यीकृत आहेत.

  Additional Information

• कर्नाटक राज्यातील तीन अतिशय जवळ स्थित असलेल्या स्थळांवर चालुक्य (इ. 543-757) च्या महान राजघराण्यातील धार्मिक स्मारकांचे उल्लेखनीय केंद्रीकरण आहे.
• तीन राजधानी शहरे आहेत- आयहोल (प्राचीन आर्यपुरा), बदामी आणि पट्टाडकल, 'क्राउन रुबीजचे शहर' (पट्टाडा किसुवोलाल).
• पट्टडकल हे थोड्या काळासाठी चालुक्य राज्याची तिसरी राजधानी शहर होते; त्या वेळी पल्लवांनी बदामी (642-55) ताब्यात घेतले.
• आयहोलला पारंपारिकपणे चालुक्य स्थापत्यकलेची 'प्रयोगशाळा' मानली जाते, तर लाडखानच्या मंदिरासारख्या स्मारकांसह (इ. 450) ज्याने राजा पुलकेशीन I च्या कारकिर्दीत राजवंशाच्या राजकीय यशाची पूर्वकल्पना दिली होती.

योग्य उत्तर औरंगजेब आहे.

मुख्य मुद्दे

• 1659-60 मध्ये मोती मशीद औरंगजेबाने बांधली होती.
• मोती मशीद नवी दिल्लीतील लाल किल्ला संकुलात आहे.
• पांढऱ्या संगमरवरी वापरून ते तयार केले होते.

• आग्रातील मोती मशीद शाहजहान यांनी बांधली.

अतिरिक्त माहिती

मुघल सम्राटांनी बांधलेल्या स्मारकांची यादी.

योग्य उत्तर घोडा कटोरा आहे.

 महत्वाचे मुद्दे

• बिहारचे मुख्यमंत्री नितीश कुमार यांनी 25 नोव्हेंबर 2018 रोजी नालंदा जिल्ह्यातील राजगीर येथे भगवान बुद्धांच्या 70 फूट उंच मूर्तीचे अनावरण केले.
• ही मूर्ती घोडा कटोरा तलावाच्या मध्यभागी 16 मीटर त्रिज्येच्या वर बसवण्यात आला आहे.
• ही मूर्ती घनफूट गुलाबी दगडापासून बनवली गेली आहे.
• घोडा कटोरा तलाव हे पाच डोंगरांनी वेढलेले नैसर्गिक तलाव आहे.
• पेट्रोल आणि डिझेलच्या कोणत्याही वाहनांना याठिकाणी परवानगी नाही.

योग्य उत्तर गुजरात आहे.

Key Points

• मोढेरा सूर्य मंदिर गुजरात येथे आहे.
• भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षणानुसार मोढेरा सूर्य मंदिर 1026-27 मध्ये चालुक्य वंशातील भीम प्रथमच्या कारकिर्दीत बांधले गेले.
• तुम्ही ऐतिहासिक संकुलात प्रवेश करताच, तुम्हाला प्रथम रामकुंड नावाने ओळखले जाणारे भव्य कुंड समोर येते, ज्यामध्ये विविध देव आणि देवतांची 108 मंदिरे आहेत.
•  कुंडाच्या तिन्ही बाजूंना तीन मुख्य देवस्थान, गणेश आणि विष्णू यांना समर्पित आणि ‘तांडव’ नाचत असलेल्या भगवान शिवाची प्रतिमा आहे.
• ‘सभा मंडप’ किंवा संमेलनापर्यंत पायऱ्या चढून बारा ‘आदित्य’ (सूर्यदेवतेचे दुसरे नाव) च्या शिल्पाकृतींसह एकत्र या.
• खांबांवर कोरलेले बारा निरूपण बारा महिन्यांनुसार सूर्याचे प्रतिनिधित्व करतात.
• ऑक्टोबर 2022 मध्ये माननीय पंतप्रधान श्री नरेंद्रभाई मोदी यांनी मंदिरात सौरऊर्जेवर चालणाऱ्या 3-डी प्रोजेक्शन मॅपिंग शो आणि हेरिटेज लाइटिंगचे उद्घाटन केले.

Additional Information