यत्र उपमेयस्य उपमानेन सह सम्भावना क्रियते, तत्र कोऽलङ्कारः?

This question was previously asked in
HTET TGT Sanskrit 2021 Official Paper
View all HTET Papers >
  1. निदर्शना
  2. उत्प्रेक्षा
  3. भ्रान्तिमान्
  4. दृष्टान्तः

Answer (Detailed Solution Below)

Option 2 : उत्प्रेक्षा
Free
HTET PGT Official Computer Science Paper - 2019
4.5 K Users
60 Questions 60 Marks 60 Mins

Detailed Solution

Download Solution PDF

प्रश्न का हिंदी भाषांतर : जहाँँ उपमेय की उपमान के साथ सम्भावना की जाती है, वह कौन सा अलंकार होता है?

स्पष्टीकरण - 

  • उपमेय (प्रस्तुत) में कल्पित उपमान (अप्रस्तुत) की सम्भावना को ‘उत्प्रेक्षा’ कहते है।
  • उत्प्रेक्षा का अर्थ है, किसी वस्तु को सम्भावित रूप में देखना।
  • लक्षण - “सम्भावनमथोत्प्रेक्षा प्रकृतस्य समेन यत्।”
    • वर्ण्य की (उपमेय की) उपमान के साथ जो सम्भावना (एककोटिक सन्देह की उत्पत्ति) की जाती है, वह ही उत्प्रेक्षा है। 

उदाहरण -

लिम्पतीव तमोङ्गानि वर्षतीवाञ्जनं नभः।
असत्पुरुष सेवेव दृष्टिर्विफलतां गता।।

  • यहाँ ‘घने अन्धकार की व्यापकता’ उपमेय है। ‘लेपन’ उपमान है। दोनों की एकरूपता की सम्भावना की गयी है, अतः यहाँ उत्प्रेक्षा है।

अतः स्पष्ट है, 'उत्प्रेक्षा' यह इस प्रश्न का सही उत्तर है।

Additional Information

अन्य उदाहरण-

  1. ज्ञाने मौनं क्षमा शक्तौ त्यागे श्लाघाविपर्ययः। गुणाः गुणानुबन्धित्वास्य सप्रसवा इव।।
  2. पतितैः पतमानैश्च पादपस्यैश्च मारुतः। कुसुमैः पश्य सौमित्रे! क्रीडन्निव समन्ततः।
  3. समयः स वर्तत इवेष यत्र मां, समनन्दयत् सुमुखि! गौतमार्पितः। अयमागृहीत-कमनीयकङ्कणः, तव मूर्तिमानीव महोत्सवः करः।
Latest HTET Updates

Last updated on Jul 12, 2025

-> HTET Exam Date is out. HTET Level 1 and 2 Exam will be conducted on 31st July 2025 and Level 3 on 30 July

-> Candidates with a bachelor's degree and B.Ed. or equivalent qualification can apply for this recruitment.

-> The validity duration of certificates pertaining to passing Haryana TET has been extended for a lifetime.

-> Enhance your exam preparation with the HTET Previous Year Papers.

Get Free Access Now
Hot Links: lucky teen patti teen patti real cash game teen patti joy vip teen patti chart