कश्चिद् बालकः भाषाशिक्षणे निम्नलिखिताः कठिनताः अनुभवितुं दृश्यते -

a. अक्षराणाम्‌ नाम्नां ध्वनीनां च शिक्षणे कठिनताम् अनुभवति

b. उच्चस्वरेण वाचने त्रुटीः करोति।

c. वाक्यानां शब्दानां वा पठने दृष्टिबाधाम्‌ अनुभवति

d. लेखनकार्यस्य समाप्तौ भूयांसं काल॑ गृह्नाति

बालकः कस्य लक्षणानि प्रदर्शयति?

This question was previously asked in
CTET Paper 1 - 27th Dec 2021 (English-Hindi-Sanskrit)
View all CTET Papers >
  1. वाचनवैकल्यस्य (Dyslexia)
  2. लेखनवैकल्यस्य (Dysgraphia)
  3. शिक्षणस्य अक्षमतायाः (Learning disability)
  4. शिक्षणात्‌ भयस्य (Phobia)

Answer (Detailed Solution Below)

Option 3 : शिक्षणस्य अक्षमतायाः (Learning disability)
Free
CTET CT 1: TET CDP (Development)
74.3 K Users
10 Questions 10 Marks 8 Mins

Detailed Solution

Download Solution PDF

प्रश्न अनुवाद - कोई बालक भाषाशिक्षण में निम्नलिखित कठिनताओं को अनुभव करते हुए दिखायी देता है-

a. अक्षरों के नाम से और ध्वनियों के शिक्षण में कठिनता को अनुभव करता है।

b. उच्चस्वर में वाचन में गलती करता है।

c. वाक्यों या शब्दों के पठन में दृष्टिबाध को अनुभव करता है।

d. लेखनकार्य के समाप्त होने पर बहुत समय लेता है। 

बालक किसके लक्षण को प्रदर्शित करता है?

स्पष्टीकरण -  

  • अधिगम शिक्षण प्रक्रिया में सभी छात्रों का स्तर समान नहीं होता है।
  • जिसमें कुछ छात्र जो अधिगम में किसी न किसी प्रकार की कठिनाई का अनुभव करते हैं, वे अधिगम में अक्षम होते हैं।
  • अधिगम अक्षमता से तात्पर्य अधिगम की योग्यता का अभाव है या अधिगम सम्बन्धी विकार है।

Key Points

  • अधिगम अक्षमता के अन्तर्गत अनेक अक्षमतांएं हैं, जो छात्रों में परिलक्षित होती है - 
    • पठन/ वाचन कौशल सम्बन्धी अक्षमता (Dyslexia) - अधिगम अक्षमता के अन्तर्गत जो छात्र पढ़ते समय रुक-रुक कर पढ़ते हैं, लिखित शब्दों को तोड़-तोड़ कर पढ़ना, किसी शब्द में नये शब्द को जोड़कर पढ़ना या फिर शब्दों को छोड़-छोड़ कर पढ़ना आदि पठन कौशल सम्बन्धी अक्षमता के अन्तर्गत आता है।
    • लेखन कौशल सम्बन्धी अक्षमता (Dysgraphia) - इस अक्षमता के अन्तर्गत बालकों में लेखन सम्बन्धी दोष प्राप्त होते हैं, जिनमें वाक्य रचना सम्बन्धी दोष, व्याकरण सम्बन्धी त्रुटियाँ आदि। इसके तीन प्रकार हैं - 
      1.  एग्राफिया - इसके अंतर्गत इससे ग्रस्त बालकों में शुद्ध लेखन सम्बन्धी अक्षमता होती है।
      2.  स्थानिक एग्राफिया - स्थानिक एग्राफिया से ग्रस्त बालक वाक्य में शब्दों के आधार को ऊपर नीचे कर देते है या कभी-कभी शब्दों पर शब्दों को लिख देते हैं या फिर शब्दों में समान स्थान नहीं रखते हैं।
      3. एग्राफिला विद एलेक्सिया - इसके अन्तर्गत बालक को लिखने और पढ़ने के साथ-साथ बोलने में भी समस्या होती है।
    • गणितीय कौशल सम्बन्धी अक्षमता (Dyscalculia)-  इसके अन्तर्गत बालक को गणित सम्बन्धी समस्या होती है, जिसमें वह सम्यक् रूप से जोड़-घटा नहीं कर सकता है तथा उसे गणितीय सम्बन्धी प्रक्रिया को समझने में कठिनाई होती है।
  • प्रश्न के अवलोकन से ज्ञात होता है कि बालक को पढ़ने, बोलने व लिखने में कठिनाई होती है। इस तरह वह सभी प्रकार की अधिगम सम्बन्धी विकारों से ग्रस्त प्रतीत होता है।

 

अतः उपर्युक्त कथन के अनुसार बालक में शिक्षण की अक्षमता के लक्षण प्रदर्शित होते हैं।

Latest CTET Updates

Last updated on Apr 30, 2025

-> The CTET 2025 Notification (July) is expected to be released anytime soon.

-> The CTET Exam Date 2025 will also be released along with the notification.

-> CTET Registration Link will be available on ctet.nic.in.

-> CTET is a national-level exam conducted by the CBSE to determine the eligibility of prospective teachers.  

-> Candidates can appear for CTET Paper I for teaching posts of classes 1-5, while they can appear for CTET Paper 2 for teaching posts of classes 6-8.

-> Prepare for the exam with CTET Previous Year Papers and CTET Test Series for Papers I &II.

More भाषा विकार Questions

Get Free Access Now
Hot Links: teen patti party teen patti winner teen patti gold real cash teen patti gold download apk