एकः प्रभावी भाषाशिक्षकः _______

This question was previously asked in
CTET July 2019 Paper 2 Social Studies (L - I/II: Hindi/English/Sanskrit)
View all CTET Papers >
  1. पाठ्यपुस्तकस्य समस्तप्रश्नानाम् उत्तराणि छात्रान् अधिगमयति।
  2. पाठ्यपुस्तकस्य उपयोगं करिष्यति, तथैव पाठ्यपुस्तकाद् बहिरपि गमिष्यति।
  3. तेषां प्रश्नपत्राणां निर्माणं करिष्यति यानि पाठ्यपुस्तकाधारितानि एव सन्ति।
  4. निर्धारित-पाठ्यपुस्तकाद् बहिः न गमिष्यति।

Answer (Detailed Solution Below)

Option 2 : पाठ्यपुस्तकस्य उपयोगं करिष्यति, तथैव पाठ्यपुस्तकाद् बहिरपि गमिष्यति।
Free
CTET CT 1: TET CDP (Development)
73.3 K Users
10 Questions 10 Marks 8 Mins

Detailed Solution

Download Solution PDF

प्रश्न का अनुवाद - एक प्रभावी भाषाशिक्षक होता है ________

स्पष्टीकरण -

विषय ज्ञान का हो, योग्यता का या फिर बेहतर इन्सान बनाने का सभी में शिक्षक की महत्त्वपूर्ण भूमिका होती है। प्रभावी शिक्षक बनने के लिए कुछ अनिवार्य गुण शिक्षक में होने अत्यन्त महत्त्वपूर्ण है-

  1. ज्ञान एक शिक्षक होने के कारण अपने विषय से संबन्धित संपूर्ण ज्ञान होना चाहिए। इसके अतिरिक्त तात्कालिक समाज का भी ज्ञान होना चाहियें ताकि विद्यार्थीयों के यथासंभव सभी प्रश्नों के उत्तर देने में आप सक्षम हो पाएँ तथा पुस्तक में वर्णित ज्ञान को तत्कालिक उदाहरणों से उनके सामने अधिक स्पष्ट कर सकें।
  2. प्रभावी प्रस्तुतीकरण शिक्षक होने के लिए ज्ञान होना जितना जरूरी है, उससे भी ज्यादा जरूरी है उसे विद्यार्थ‍ियों तक पहुंचाने का तरीका। हर विद्यार्थी का मानसिक स्तर अलग होता है, ऐसे में प्रस्तुतीकरण ऐसा होना चाहिए जो हर किसी विद्यार्थी  की समझ में आसानी से आ जाए।
  3. मैत्री स्वभाव शिक्षक और विद्यार्थी के बीच अनुशासन जरूरी है, लेकिन समय के साथ साथ मैत्रीपूर्ण व्यवहार भी आवश्यक है। शिक्षक विद्यार्थी के मध्य आपसी समझ का विकास होता है। और अंतर्मुखी विद्यार्थी भी अपने जिज्ञासाओं को खुलकर शिक्षक के समक्ष रख पाएगा।
  4. अनुभव और उदाहरण अपने अनुभवों को उदाहरण के रूप में प्रस्तुत करने पर दोनों में आपसी सौहार्द बनता है और इससे प्राप्त ज्ञान भी स्थायी होता है।
  5. जीवन की समझ - एक बेहतर शिक्षक वही होता है जो अपने विद्यार्थी को जीवन में अच्छे बुरे की पहचान, उज्जवल भविष्य के लिए जरूरी बातें, व्यवहार और मानवता की सीख दे। क्योंकि ये उनके जीवन की बुनियादी जरूरते हैं। जीवन सिर्फ पढ़ाई तक ही सीमित नहीं है, उससे आगे भी बहुत कुछ है।

उपर्युक्त विवरणों से स्पष्ट है कि एक प्रभावी भाषाशिक्षक वही होता है- `पाठ्यपुस्तकस्य उपयोगं करिष्यति, तथैव पाठ्यपुस्तकाद् बहिरपि गमिष्यति’ अर्थात जो पाठ्यपुस्तक के उपयोग के साथ पाठ्यपुस्तक के बाहर भी जा सकता है अर्थात बाहरी विषयों को भी जानता हो

Additional Information

  • `पाठ्यपुस्तकस्य समस्तप्रश्नानाम् उत्तराणि छात्रान् अधिगमयति’ अर्थात पाठ्यपुस्तक के सभी प्रश्नों के उत्तर छात्रों को पढा सकता है।
  • `तेषां प्रश्नपत्राणां निर्माणं करिष्यति यानि पाठ्यपुस्तकाधारितानि एव सन्ति’ अर्थात पाठ्यपुस्तक से संबन्धित प्रश्नपत्र का निर्माण कर सकता।
  • `निर्धारित-पाठ्यपुस्तकाद् बहिः न गमिष्यति’ अर्थात निर्धारित पाठ्यक्रम से बाहर नहीं जाता है।

ये तीनो ही विकल्प शिक्षक को पुस्तक तक संकुचित करते हैं जो कि शिक्षक के गुणों के प्रतिकूल हैं।

Latest CTET Updates

Last updated on Apr 30, 2025

-> The CTET 2025 Notification (July) is expected to be released anytime soon.

-> The CTET Exam Date 2025 will also be released along with the notification.

-> CTET Registration Link will be available on ctet.nic.in.

-> CTET is a national-level exam conducted by the CBSE to determine the eligibility of prospective teachers.  

-> Candidates can appear for CTET Paper I for teaching posts of classes 1-5, while they can appear for CTET Paper 2 for teaching posts of classes 6-8.

-> Prepare for the exam with CTET Previous Year Papers and CTET Test Series for Papers I &II.

More शिक्षण के महत्त्वपूर्ण तत्त्व Questions

Get Free Access Now
Hot Links: teen patti gold new version 2024 teen patti 500 bonus teen patti go teen patti master king