चुंबकत्व MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Magnetism - मोफत PDF डाउनलोड करा

योग्य उत्तर चुंबकीय क्षेत्राची दिशा हे आहे 

Key Points

फ्लेमिंगचा उजव्या हाताचा नियम: 

• अंगठा: तो वाहकाच्या गतीची दिशा दर्शवतो.
• मधले बोट: ते प्रेरित विद्युत् प्रवाहाची दिशा दर्शवते.
• पहिले बोट (तर्जनी): ते चुंबकीय क्षेत्राची दिशा दर्शवते.

प्रतिमा: फ्लेमिंगचा उजव्या हाताचा नियम

फ्लेमिंगचा डाव्या हाताचा नियम:

• अंगठा: तो बलाच्या दिशेकडे निर्देश करतो (F)
• मधले बोट: ते विद्युत् प्रवाहाची दिशा दर्शवते (I)
• तर्जनी: ही चुंबकीय क्षेत्राची दिशा दर्शवते (B)

Important Points

• फ्लेमिंगचा डाव्या हाताचा नियम विद्युत चालित्रासाठी वापरला जातो.
• फ्लेमिंगचा उजव्या हाताचा नियम  विद्युत जनित्रासाठी वापरला जातो.

योग्य उत्तर इलेक्ट्रिक हीटर आहे.

Key Points 

• विद्युत हीटर प्रतिरोधक गरम घटकांचा वापर करून विद्युत ऊर्जेचे उष्णता ऊर्जेमध्ये रूपांतर करून कार्य करते.
• हे उष्णता निर्माण करण्यासाठी चुंबकीय क्षेत्रासह विद्युत प्रवाह वाहून नेणाऱ्या वाहकाच्या परस्परसंवादावर अवलंबून नाही.
• इलेक्ट्रिक मोटर्स यांत्रिक गती निर्माण करण्यासाठी चुंबकीय क्षेत्रामध्ये वर्तमान-वाहक वापरतात.
• इलेक्ट्रिक पंखे इलेक्ट्रिक मोटर्स वापरतात, जे चालू ठेवण्यासाठी चुंबकीय क्षेत्रामध्ये विद्युत प्रवाह वाहून नेणाऱ्या कंडक्टरचा वापर करतात.
• इलेक्ट्रिक जनरेटर चुंबकीय क्षेत्रात विद्युत्-वाहक कंडक्टरच्या वापराद्वारे यांत्रिक उर्जेचे विद्युत उर्जेमध्ये रूपांतर करतात.

Additional Information 

• इलेक्ट्रिक मोटर
  • हे लॉरेन्ट्झ बलाच्या तत्त्वावर चालते, जेथे चुंबकीय क्षेत्रामध्ये विद्युत प्रवाह वाहून नेणारा वाहक एक बल अनुभवतो.
  • पंखे, पंप आणि घरगुती उपकरणांसह विविध अनुप्रयोगांमध्ये वापरले जाते.
• इलेक्ट्रिक जनरेटर
  • इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक इंडक्शनच्या तत्त्वावर कार्य करते, जेथे चुंबकीय क्षेत्रात फिरणारा वाहक इलेक्ट्रोमोटिव्ह बल (EMF) ला प्रेरित करतो.
  • इलेक्ट्रिकल ग्रिडमध्ये प्रवेश नसलेल्या ठिकाणी वीज पुरवण्यासाठी सामान्यतः वापरले जाते.
• इलेक्ट्रिक फॅन
  • विद्युत ऊर्जेचे यांत्रिक ऊर्जेमध्ये रूपांतर करण्यासाठी इलेक्ट्रिक मोटर वापरते, ज्यामुळे ब्लेड फिरतात आणि हवा हलवतात.
  • कूलिंग आणि वेंटिलेशनच्या उद्देशाने इलेक्ट्रिक पंखे मोठ्या प्रमाणावर वापरले जातात.

योग्य उत्तर इलेक्ट्रिक हीटर आहे.

Key Points 

• विद्युत हीटर प्रतिरोधक गरम घटकांचा वापर करून विद्युत ऊर्जेचे उष्णता ऊर्जेमध्ये रूपांतर करून कार्य करते.
• हे उष्णता निर्माण करण्यासाठी चुंबकीय क्षेत्रासह विद्युत प्रवाह वाहून नेणाऱ्या वाहकाच्या परस्परसंवादावर अवलंबून नाही.
• इलेक्ट्रिक मोटर्स यांत्रिक गती निर्माण करण्यासाठी चुंबकीय क्षेत्रामध्ये वर्तमान-वाहक वापरतात.
• इलेक्ट्रिक पंखे इलेक्ट्रिक मोटर्स वापरतात, जे चालू ठेवण्यासाठी चुंबकीय क्षेत्रामध्ये विद्युत प्रवाह वाहून नेणाऱ्या कंडक्टरचा वापर करतात.
• इलेक्ट्रिक जनरेटर चुंबकीय क्षेत्रात विद्युत्-वाहक कंडक्टरच्या वापराद्वारे यांत्रिक उर्जेचे विद्युत उर्जेमध्ये रूपांतर करतात.

Additional Information 

• इलेक्ट्रिक मोटर
  • हे लॉरेन्ट्झ बलाच्या तत्त्वावर चालते, जेथे चुंबकीय क्षेत्रामध्ये विद्युत प्रवाह वाहून नेणारा वाहक एक बल अनुभवतो.
  • पंखे, पंप आणि घरगुती उपकरणांसह विविध अनुप्रयोगांमध्ये वापरले जाते.
• इलेक्ट्रिक जनरेटर
  • इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक इंडक्शनच्या तत्त्वावर कार्य करते, जेथे चुंबकीय क्षेत्रात फिरणारा वाहक इलेक्ट्रोमोटिव्ह बल (EMF) ला प्रेरित करतो.
  • इलेक्ट्रिकल ग्रिडमध्ये प्रवेश नसलेल्या ठिकाणी वीज पुरवण्यासाठी सामान्यतः वापरले जाते.
• इलेक्ट्रिक फॅन
  • विद्युत ऊर्जेचे यांत्रिक ऊर्जेमध्ये रूपांतर करण्यासाठी इलेक्ट्रिक मोटर वापरते, ज्यामुळे ब्लेड फिरतात आणि हवा हलवतात.
  • कूलिंग आणि वेंटिलेशनच्या उद्देशाने इलेक्ट्रिक पंखे मोठ्या प्रमाणावर वापरले जातात.

योग्य उत्तर इलेक्ट्रिक हीटर आहे.

Key Points 

• विद्युत हीटर प्रतिरोधक गरम घटकांचा वापर करून विद्युत ऊर्जेचे उष्णता ऊर्जेमध्ये रूपांतर करून कार्य करते.
• हे उष्णता निर्माण करण्यासाठी चुंबकीय क्षेत्रासह विद्युत प्रवाह वाहून नेणाऱ्या वाहकाच्या परस्परसंवादावर अवलंबून नाही.
• इलेक्ट्रिक मोटर्स यांत्रिक गती निर्माण करण्यासाठी चुंबकीय क्षेत्रामध्ये वर्तमान-वाहक वापरतात.
• इलेक्ट्रिक पंखे इलेक्ट्रिक मोटर्स वापरतात, जे चालू ठेवण्यासाठी चुंबकीय क्षेत्रामध्ये विद्युत प्रवाह वाहून नेणाऱ्या कंडक्टरचा वापर करतात.
• इलेक्ट्रिक जनरेटर चुंबकीय क्षेत्रात विद्युत्-वाहक कंडक्टरच्या वापराद्वारे यांत्रिक उर्जेचे विद्युत उर्जेमध्ये रूपांतर करतात.

Additional Information 

• इलेक्ट्रिक मोटर
  • हे लॉरेन्ट्झ बलाच्या तत्त्वावर चालते, जेथे चुंबकीय क्षेत्रामध्ये विद्युत प्रवाह वाहून नेणारा वाहक एक बल अनुभवतो.
  • पंखे, पंप आणि घरगुती उपकरणांसह विविध अनुप्रयोगांमध्ये वापरले जाते.
• इलेक्ट्रिक जनरेटर
  • इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक इंडक्शनच्या तत्त्वावर कार्य करते, जेथे चुंबकीय क्षेत्रात फिरणारा वाहक इलेक्ट्रोमोटिव्ह बल (EMF) ला प्रेरित करतो.
  • इलेक्ट्रिकल ग्रिडमध्ये प्रवेश नसलेल्या ठिकाणी वीज पुरवण्यासाठी सामान्यतः वापरले जाते.
• इलेक्ट्रिक फॅन
  • विद्युत ऊर्जेचे यांत्रिक ऊर्जेमध्ये रूपांतर करण्यासाठी इलेक्ट्रिक मोटर वापरते, ज्यामुळे ब्लेड फिरतात आणि हवा हलवतात.
  • कूलिंग आणि वेंटिलेशनच्या उद्देशाने इलेक्ट्रिक पंखे मोठ्या प्रमाणावर वापरले जातात.

योग्य उत्तर म्हणजे चुंबकीय क्षेत्र रेषा आहे.

Key Points 

• जेव्हा लोखंडाचे कण चुंबकाभोवती पसरवले जातात, तेव्हा ते चुंबकाच्या चुंबकीय क्षेत्र रेषांनुसार स्वतःला जुळवून घेतात.
• हे नमुने दृश्यमानपणे चुंबकीय क्षेत्र आणि त्याची दिशा दर्शवितात.
• लोखंडाच्या कणांना चुंबकीय क्षेत्राच्या उपस्थितीत एक बल अनुभवतात, ज्यामुळे ते हालचाल करतात आणि क्षेत्र रेषांनुसार जुळवून घेतात.
• कणांची घनता चुंबकीय क्षेत्राची तीव्रता दर्शविते; रेषा जितक्या जवळ असतील तितके त्या प्रदेशात चुंबकीय क्षेत्र तितकेच मजबूत असते.

Additional Information 

• चुंबकीय क्षेत्र:
  • चुंबकीय क्षेत्र हे एक सदिश क्षेत्र आहे जे हालचाल करणाऱ्या विद्युतभारांवर, विद्युत प्रवाहावर आणि चुंबकीय पदार्थांवर चुंबकीय प्रभावाचे वर्णन करते.
  • हे हालचाल करणाऱ्या विद्युतभारांनी आणि मूलभूत क्वांटम गुणधर्माशी संबंधित मूलभूत कणांच्या अंतर्निहित चुंबकीय क्षणांनी निर्माण केले जाते, त्यांचे स्पिन.
• चुंबकीय क्षेत्र रेषा:
  • चुंबकीय क्षेत्र रेषा हे चुंबकीय क्षेत्रांचे प्रतिनिधित्व करण्यासाठी वापरले जाणारे एक दृश्य साधन आहे.
  • ते काल्पनिक रेषा आहेत ज्या चुंबकीय बलाची दिशा वर्णन करतात.
• लोहचुंबकीय पदार्थ:
  • लोखंडासारखे पदार्थ जे चुंबकीय केले जाऊ शकतात त्यांना लौहचुंबकीय पदार्थ म्हणतात.
  • या पदार्थांमध्ये उच्च चुंबकीय पारगम्यता असते आणि ते चुंबकीय क्षेत्राने जोरदार आकर्षित होतात.
• विद्युतचुंबकत्व:
  • विद्युतचुंबकत्व हे भौतिकशास्त्राची एक शाखा आहे ज्यामध्ये विद्युतचुंबकीय बलाचा अभ्यास समाविष्ट आहे, हा एक प्रकारचा भौतिक संवाद आहे जो विद्युतभारित कणांमध्ये होतो.
  • विद्युतचुंबकीय बल हे निसर्गातील चार मूलभूत संवादांपैकी एक आहे.

योग्य उत्तर चुंबकीय क्षेत्राची दिशा हे आहे 

Key Points

फ्लेमिंगचा उजव्या हाताचा नियम: 

• अंगठा: तो वाहकाच्या गतीची दिशा दर्शवतो.
• मधले बोट: ते प्रेरित विद्युत् प्रवाहाची दिशा दर्शवते.
• पहिले बोट (तर्जनी): ते चुंबकीय क्षेत्राची दिशा दर्शवते.

प्रतिमा: फ्लेमिंगचा उजव्या हाताचा नियम

फ्लेमिंगचा डाव्या हाताचा नियम:

• अंगठा: तो बलाच्या दिशेकडे निर्देश करतो (F)
• मधले बोट: ते विद्युत् प्रवाहाची दिशा दर्शवते (I)
• तर्जनी: ही चुंबकीय क्षेत्राची दिशा दर्शवते (B)

Important Points

• फ्लेमिंगचा डाव्या हाताचा नियम विद्युत चालित्रासाठी वापरला जातो.
• फ्लेमिंगचा उजव्या हाताचा नियम  विद्युत जनित्रासाठी वापरला जातो.

संकल्पना:

• चुंबकीय पदार्थ सामान्यपणे वर्गीकृत करता येतात

1. समचुंबकीय
2. प्रतिचुंबकीय
3. लोहचुंबकीय हे चुंबकीय क्षेत्र तीव्रतेवर आधारित असतात.

• खाली दिलेला तक्ता बाह्य चुंबकीय क्षेत्रातील प्रत्येक सामग्रीचे वर्तन दर्शवते.

योग्य उत्तर डायनमो प्रभाव आहे

स्पष्टीकरणः

योग्य उत्तर डायनमो  प्रभाव आहे.

डायनमो प्रभावः

• हा एक सिद्धांत आहे जो पृथ्वीवरील मुख्य चुंबकत्वच्या उत्पत्तीस स्वाधीन जनित्रच्या दृष्टीने स्पष्ट करतो.
• या डायनमोयंत्रणेमध्ये, पृथ्वीच्या बाह्य गाभेमध्ये आधीच अस्तित्वात असलेला द्रव गती कमकुवत चुंबकीय क्षेत्रात विद्युत संवाहक पदार्थ (द्रव लोह) आयोजित करते आणि विद्युत प्रवाह तयार करते.
• विद्युत प्रवाह, एक चुंबकीय क्षेत्र तयार करते जे द्रायूच्या गतीशी परस्पर क्रीया करून दुय्यम चुंबकीय क्षेत्र तयार करते.
• एकत्रितपणे, दोन क्षेत्रे मूळपेक्षा मजबूत असतात आणि पृथ्वीच्या परीवलनाच्या अक्षांसह फिरतात.

डॉपलर प्रभाव:

• डॉपलर प्रभाव म्हणजे तरंग स्रोताच्या तुलनेत फिरणार्‍या निरीक्षकांसंदर्भात तरंगाच्या वारंवारतेत होणारा बदल.
• ट्रेन सायरनची बदलणारा ध्वनि-स्तर डॉप्लर प्रभावाचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे.

मॅग्नस प्रभाव:

• मॅग्नस प्रभाव सूत आभ्रामण (फिरकी घेणे) करणा-या वस्तूशरीराशी संबंधित आहे (एकतर सिलेंडर किंवा गोलाकार)
• जेव्हा सॉकर खेळाडूने बॉलच्या मध्यभागी लाथ मारल्यास मॅग्नसच्या प्रभावामुळे तो बॉल फिरकी घेतो.

योग्य उत्तर शून्य आहे.

• पट्टीचुंबकाच्या केंद्रीय भागातील चुंबकत्व शून्य असते.

• पट्टीचुंबकासाठी कमाल आणि किमान चुंबकत्व
  • चुंबकत्व हे पट्टीचुंबकाच्या उत्तर आणि दक्षिण ध्रुवांपाशी सर्वात प्रबळ असते आणि त्याच्या केंद्रस्थानी सर्वात कमकुवत असते.
  • याचे कारण म्हणजे चुंबकीय क्षेत्राच्या रेषा या मध्यभागी असलेल्या चुंबकाच्या लांबीच्या समांतर असतात आणि धृवांजवळ त्या अधिक जवळ आणि दाट असतात.
    • किंवा चुंबकीय क्षेत्राच्या रेषा या पट्टीच्या मध्यभागातून न उद्भवता ध्रुवापासून उद्भवतात असेही मानले जाऊ शकते.

• चुंबकत्व
  • चुंबकत्व ही एक घटना आहे ज्यामुळे दोन चुंबकीय वस्तूंमध्ये आकर्षण किंवा विकर्षण बल विकसित होते.
  • अणूमधील इलेक्ट्रॉनची हालचाल चुंबकत्वाची निर्मिती करते.

योग्य उत्तर दंड चुंबक आहे.

• नालकुंतल एक लांब कुंडल आहे ज्यामध्ये रोधित तांब्याच्या तारांचे मोठ्या संख्येने वळण असते.
• जेव्हा नालकुंतल मधून विद्युतधारा वाहतात तेव्हा ते विद्युत चुंबक म्हणून कार्य करते.
• नालकुंतलातून वाहणाऱ्या विद्युत प्रवाहाने निर्माण झालेले चुंबकीय क्षेत्र हे दंड चुंबकातून निर्माण झालेल्या चुंबकीय क्षेत्रासमान असते.
• नालकुंतलातील चुंबकीय क्षेत्रातील रेषा या समांतर सरळ रेषांच्या रुपात असतात. 

नैसर्गिक चुंबक आयर्न ऑक्साईड (Fe3O4)  ह्या रासायनिक संयुगाचे एक धातूके आहे.

• नैसर्गिक लोहचुंबक हे एक चुंबक आहे जो निसर्गात नैसर्गिकरित्या तयार होतो.
• सर्व-नैसर्गिक लोहचुंबक म्हणजे कायमस्वरुपी चुंबक असते, म्हणजेच ते त्यांची चुंबकीय शक्ती कधीही गमावू शकत नाहीत.
• बालावन चुंबक जगातील विविध भागात वालुकामय मातीत आढळतात.
• लॉडेस्टोन, ज्याला मॅग्नेटाइट देखील म्हणतात, हा एक उत्तम नैसर्गिक चुंबक पदार्थ आहे.
• हा दगड काळा रंगाचा आणि पॉलिश केल्यावर अगदी गुळगुळीत असतो.
• लॉडेस्टोन मूळतः आतापर्यंत बनवलेल्या पहिल्या होकायंत्रामध्ये वापरला गेला होता.

संकल्पना :

• सोलेनॉइड : इन्सुलेटेड वायरच्या अनेक घट्ट जखमेच्या वळणांच्या बेलनाकार कॉइलचा सामान्य व्यास त्याच्या लांबीपेक्षा लहान असतो, त्याला सोलनॉइड म्हणतात.

• सॉलनॉइडच्या आसपास आणि आत एक चुंबकीय क्षेत्र तयार केले जाते.
• सोलनॉइडमधील चुंबकीय क्षेत्र एकसमान आणि सोलनॉइडच्या अक्षाशी समांतर आहे.

सोलनॉइडमधील चुंबकीय क्षेत्राची ताकद खालीलप्रमाणे दिली जाते:

\(B=\frac{{{\mu }_{0}}NI}{l}\)

कुठे, N = वळणांची संख्या, l = सोलनॉइडची लांबी, l = सोलनॉइड मधील वर्तमान आणि μo = हवा किंवा व्हॅक्यूमची परिपूर्ण पारगम्यता.

स्पष्टीकरण :

• सोलनॉइडमधील चुंबकीय क्षेत्र एकसमान असते. म्हणून, पर्याय 2 योग्य आहे.

संकल्पना:

• फ्लेमिंगचा डाव्या हाताचा नियम चुंबकीय क्षेत्रामध्ये फिरणाऱ्या प्रभारित कणाने किंवा चुंबकीय क्षेत्रात ठेवलेल्या विद्युत प्रवाह वाहून नेणाऱ्या तारेद्वारे अनुभवलेले बल दर्शवतो.
  • हा नियम जॉन अ‍ॅम्ब्रोस फ्लेमिंगने बनवला होता.
  • हे विद्युत् मोटरमध्ये वापरले जाते.
  • त्यात असे म्हटले आहे की "डाव्या हाताचा अंगठा, तर्जनी आणि मधले बोट ताठ करा जेणेकरून ते एकमेकांना लंब असतील. जर तर्जनी चुंबकीय क्षेत्राची दिशा दर्शवते, तर मधले बोट प्रभारित कणाच्या गतीची दिशा दर्शवते. तर अंगठा धन प्रभारित कणाने किंवा चुंबकीय क्षेत्रात ठेवलेल्या विद्युत प्रवाह वाहून नेणाऱ्या तारेद्वारे अनुभवलेले जाणारे बल दर्शवतो."

स्पष्टीकरण:

• फ्लेमिंगच्या डाव्या हाताच्या नियमात, मधले बोट वाहकामधून वाहणाऱ्या विद्युत् प्रवाहाची दिशा दर्शवते. त्यामुळे पर्याय 3 योग्य आहे.
• अंगठा चुंबकीय बलाची दिशा दर्शवतो.
• तर्जनी चुंबकीय क्षेत्राची दिशा दर्शवते.

योग्य उत्तर आहे ​एकसरी मांडणीत उच्च विद्युतरोध.

• गॅल्व्हनोमीटर हे विद्युत प्रवाह मोजण्याचे विद्युतयांत्रिक उपकरण आहे.

• याउलट, व्होल्टमीटर हे विद्युत परिपथामधील दोन बिंदूंमधील विद्युत विभवांतर मोजण्यासाठी वापरले जाणारे एक उपकरण आहे.

• गॅल्व्हनोमीटरच्या कुंडलाला एकसरी मांडणीत उच्च विद्युतरोध (R) जोडून  गॅल्व्हनोमीटरचे रूपांतर व्होल्टमीटरमध्ये केले जाऊ शकते.

• याचे माप व्होल्टमध्ये मोजले जाते आणि एकसरी मांडणीत जोडलेल्या विद्युतरोधाचे मूल्य व्होल्टमीटरची श्रेणी ठरवते.

संकल्पना:

• सोलेनॉइड: सोलेनॉइड हे अनेक वळणांच्या कॉइल्समध्ये एक प्रवाहकीय वायर जखमा आहे ज्यामुळे एक दंडगोलाकार आकार बनतो की त्याचा व्यास त्याच्या लांबीच्या तुलनेत कमी असतो.
  • कॉइलचे प्रत्येक वळण बंद वर्तुळाकार वळण म्हणून मानले जाते, म्हणून त्यातून निर्माण होणारे चुंबकीय क्षेत्र हे वर्तुळाकार प्रवाह-वाहक वाहकाद्वारे तयार केलेले मानले जाते.

\(B={{{\mu }_{0}}NI}\)

जेथे N = प्रति एकक लांबीच्या वळणांची संख्या, l = सोलनॉइडमधील प्रवाह आणि μ_o = हवा किंवा व्हॅक्यूमची परिपूर्ण पारगम्यता.

गोलाकार वेढ्यामध्ये विद्युत् प्रवाहामुळे क्षेत्र रेषा खालीलप्रमाणे आहेत:

• सोलेनॉइडमधील निव्वळ चुंबकीय क्षेत्र हे प्रत्येक वेढ्यामुळे चुंबकीय क्षेत्राच्या वेक्टर बेरीजच्या बरोबरीचे असते.

स्पष्टीकरण:

• चुंबकीय क्षेत्र रेषा ही सोलनॉइडच्या आत एक सरळ रेषा आहे. त्यामुळे त्याची लांबी एकसमान राहते.
• सोलेनॉइडमधील चुंबकीय क्षेत्र हे सर्व वेढ्यामुळे होणाऱ्या चुंबकीय क्षेत्रांची बेरीज असते. तर, वेढ्याची संख्या वाढवताना, विद्युत् प्रवाह निर्माण करणाऱ्या इलेक्ट्रॉन्सची संख्या वाढते. त्यामुळे चुंबकीय क्षेत्राची ताकद वाढते.
• विद्युत्-वाहक वाहक आणि चुंबकीय क्षेत्रापासूनचे अंतर व्यस्त प्रमाणात आहे. अशाप्रकारे, सोलेनॉइडच्या टोकाकडे, चुंबकीय क्षेत्राची ताकद कमी होते कारण ते वळतात.
• सोलनॉइडच्या बाहेरील चुंबकीय क्षेत्र शून्य आहे.