वनांचे वितरण MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Forests Distribution - मोफत PDF डाउनलोड करा

योग्य उत्तर रक्तकांचन आहे.

 Key Points

• रक्तकांचन झाडे सामान्यतः उष्णकटिबंधीय सदाहरित जंगलात आढळतात.
• ही जंगले उच्च पावसाळा, उच्च आर्द्रता आणि दाट वनस्पतींनी ओळखली जातात.
• रक्तकांचन लाकडाला त्याचे घन, काळे आणि कठीण स्वरूप म्हणून ओळखले जाते, ज्यामुळे ते फर्निचर, संगीत वाद्ये आणि सजावटीच्या उद्देशांसाठी अत्यंत मौल्यवान बनते.
• हे झाड प्रामुख्याने दक्षिण भारत, श्रीलंका आणि आफ्रिकेच्या काही भागांमध्ये आढळते.
• उष्णकटिबंधीय सदाहरित जंगले वर्षभर त्यांची हरितता टिकवून ठेवतात आणि विविध प्रकारच्या वनस्पती आणि प्राण्यांचे समर्थन करतात.

  Additional Information

• पाइन
  • पाइन झाडे सामान्यतः समशीतोष्ण आणि बोरियल जंगलात आढळतात.
  • ते थंड हवामानाशी चांगले जुळवून घेतलेले आहेत आणि उष्णकटिबंधीय प्रदेशांचे स्थानिक नाहीत.
  • पाइन लाकडाचा वापर सामान्यतः बांधकाम, कागद निर्मिती आणि रेझिनच्या स्त्रोतासाठी केला जातो.
• ओक
  • ओक झाडे प्रामुख्याने समशीतोष्ण प्रदेशात आढळतात.
  • ते त्यांच्या कठीण लाकडासाठी ओळखले जातात जे फर्निचर, फ्लोअरिंग आणि वाइन बॅरेलसाठी वापरले जाते.
  • ओक झाडे सामान्यतः उष्णकटिबंधीय सदाहरित जंगलात आढळत नाहीत.
• सागवान
  • सागवान झाडे उष्णकटिबंधीय पानझडी जंगलात आढळतात, उष्णकटिबंधीय सदाहरित जंगलात नाहीत.
  • सागवान लाकडाला त्याचे टिकाऊपणा आणि पाण्याचा प्रतिकार म्हणून ओळखले जाते, ज्यामुळे ते जहाजबांधणी आणि बाहेरील फर्निचरसाठी आदर्श बनते.

बरोबर उत्तर महोगनी आहे.

Key Points 

• महोगनी हा उष्णकटिबंधीय सदाहरित जंगलांमध्ये आढळणारा एक प्रमुख वृक्ष आहे जो त्याच्या उच्च-गुणवत्तेच्या लाकडासाठी ओळखला जातो.
• हे जंगल उबदार आणि आर्द्र हवामानासाठी ओळखले जातात, वर्षभर मुसळधार पाऊस पडतो, जे महोगनीच्या वाढीसाठी अनुकूल आहे.
• महोगनीची झाडे 200 फूट उंच वाढू शकतात, ज्यामुळे ती या जंगलातील सर्वात मोठी झाडांपैकी एक बनतात.
• महोगनीचे लाकूड त्याच्या टिकाऊपणा, क्षय होण्यास प्रतिकार आणि आकर्षक लालसर-तपकिरी रंगासाठी अत्यंत मौल्यवान आहे, सामान्यतः फर्निचर आणि कॅबिनेटमध्ये वापरले जाते.

Additional Information 

• उष्णकटिबंधीय सदाहरित जंगले:
  • ही जंगले दाट, बहु-स्तरीय आहेत आणि विविध वनस्पती आणि प्राण्यांचे अधिवास आहेत.
  • ती विषुववृत्ताजवळील प्रदेशांमध्ये आढळतात, जसे की अमेझॉन खोरे, काँगो खोरे आणि दक्षिण पूर्व आशियाचे काही भाग.
  • कमी हंगामी बदलांसह स्थिर हवामान विविध परिसंस्थेला समर्थन देते.
  • इतर सामान्य प्रजातींमध्ये शिसव, रोजवुड आणि रबरची झाडे समाविष्ट आहेत.
• बाभूळ:
  • बाभूळ प्रजाती सामान्यतः उष्णकटिबंधीय आणि उपोष्णकटिबंधीय प्रदेशांमध्ये आढळते, परंतु मुख्यतः सदाहरित जंगलांमध्ये नाहीत.
  • ते सवाना आणि कोरड्या जंगलांमध्ये अधिक सामान्य आहेत.
  • ही झाडे त्यांच्या काट्यांसाठी ओळखली जातात आणि इमारतीचे लाकूड आणि गम उत्पादनात वापरली जातात.
• सागवान:
  • सागवान हे आणखी एक मौल्यवान इमारती लाकडाचे झाड आहे, परंतु ते मुख्यतः उष्णकटिबंधीय पानझडी जंगलांमध्ये आढळते, सदाहरित जंगलांमध्ये नाही.
  • हे मूळचे भारत, इंडोनेशिया आणि म्यानमार सह दक्षिण आणि आग्नेय आशियातील आहे.
    
  • सागवान लाकूड त्याच्या टिकाऊपणा आणि पाण्याच्या प्रतिकारासाठी ओळखले जाते.
• निवडुंग:
  • निवडुंग कोरड्या वातावरणास अनुकूल आहेत आणि उष्णकटिबंधीय सदाहरित जंगलांमध्ये आढळत नाहीत.
  • ते वाळवंट आणि अर्ध-वाळवंट प्रदेशांमध्ये अधिक सामान्य आहेत.
  • निवडुंगामध्ये पाणी साठवण्यासाठी आणि पाण्याचा नुकसान कमी करण्यासाठी विशेष रचना असतात.

बरोबर उत्तर उष्णकटिबंधीय सदाहरित जंगले आहे.

Key Points 

• शिसव, महोगनी आणि रोजवुड हे सामान्यतः उष्णकटिबंधीय सदाहरित जंगलांमध्ये आढळतात.
• ही जंगले दाट, बहुस्तरीय झाडाझुडुपांनी भरलेली असतात जी वर्षभर हिरवीगार राहतात.
• ते सामान्यतः वार्षिक 200 सेंमी पेक्षा जास्त पाऊस पडणाऱ्या भागात स्थित असतात आणि त्यांचा हंगाम कोरडा नसतो.
• उष्णकटिबंधीय सदाहरित जंगले विषुववृत्ताजवळ आढळतात, ज्यामध्ये दक्षिण अमेरिका, मध्य आफ्रिका आणि आग्नेय आशियाचे काही भाग समाविष्ट आहेत.

Additional Information 

• उष्णकटिबंधीय पानझडी जंगले
  • या जंगलातील पाने ऋतुमानानुसार, मुख्यतः कोरड्या ऋतूमध्ये गळून पडतात.
  • ही जंगले मध्यम पावसाच्या प्रदेशात आढळतात, सामान्यतः दरवर्षी 75-200 सेमी पाऊस पडतो.
  • सामान्य वृक्ष प्रजातींमध्ये साग, साल आणि चंदन यांचा समावेश आहे.
• पर्वतीय जंगले
  • ही जंगले पर्वतीय प्रदेशात आढळतात आणि उंचीनुसार बदलतात.
  • यामध्ये शंकूच्या आकाराची आणि रुंद पानांची झाडे, जसे की पाईन, देवदार आणि ओक यांचा समावेश आहे.
  • ते जलोत्सारण व्यवस्थापन आणि जैवविविधता संवर्धनात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात.
• खारफुटीची जंगले​
  • खारफुटी ही उष्णकटिबंधीय आणि उपोष्ण कटिबंधीय प्रदेशात आढळणारी किनारी जंगले आहेत.
  • ती खाऱ्या आणि मचूळ पाण्याच्या परिस्थितीशी जुळवून घेतात.
  • सामान्य प्रजातींमध्ये रायझोफोरा, एव्हिसेनिया आणि सोनेराटिया यांचा समावेश आहे.
  • खारफुटी किनारपट्टी संरक्षण आणि सागरी जीवनासाठी प्रजनन क्षेत्र म्हणून महत्त्वपूर्ण आहेत.

बरोबर उत्तर ऋतूनुसार पाने गळणारी झाडे आहे.

Key Points 

• भारतातील सर्वात विस्तृत जंगले म्हणजे उष्णकटिबंधीय पानझडी जंगले आहेत.
• यांना मान्सून जंगले देखील म्हणतात.
• ही जंगले 70-200 सेमी पावसाच्या प्रदेशात पसरलेली आहेत.
• पाण्याच्या उपलब्धतेच्या आधारे, ही जंगले आर्द्र आणि कोरडी पानझडी अशा दोन प्रकारात विभागली जातात.
  • 100-200 सेमी पावसाच्या प्रदेशात आर्द्र पानझडी जंगले अधिक आढळतात.
  • ही जंगले हिमालयाच्या पायथ्याशी असलेल्या ईशान्य राज्यांमध्ये, पश्चिम घाटाच्या पूर्वेकडील डोंगरउतारावर आणि ओडिशामध्ये आढळतात.
  • साग, साल, शीशम, हुरा, महुआ, आवळा, सेमुल, कुसुम आणि चंदन इत्यादी या जंगलांच्या मुख्य प्रजाती आहेत.
  • कोरडी पानझडी जंगले देशाच्या मोठ्या भागावर पसरलेली आहेत, जिथे 70 -100सेमी पावसाची नोंद होते.
  • तेंदू, पलास, अमलतास, बेल, खैर, अ‍ॅक्सलवुड इत्यादी या जंगलांची सामान्य झाडे आहेत.

योग्य उत्तर फक्त 1 आहे.

मुख्य मुद्दे

• महाराष्ट्रातील खारफुटी वन:
  • अभ्यासात 2005 ते 2018 दरम्यान आढळलेल्या घनदाट खारफुटी (70 टक्के आणि त्यापेक्षा जास्त घनता) मध्ये 100.35 चौरस किमी वाढ नोंदवली गेली आहे तर विरळ खारफुटीची (10 ते 40 टक्के घनता घनता) 105.12 वरून 53.55 चौरस किमी कमी झाली आहे. . म्हणून, विधान 1 बरोबर आहे.
  • ठाणे, पालघर, मुंबई (उपनगरीय आणि शहर), रायगड, रत्नागिरी आणि सिंधुदुर्ग या सहा जिल्ह्यांमधील खारफुटी या प्रकल्पाअंतर्गत तयार करण्यात आल्या. म्हणून, विधान 2 बरोबर नाही.
  • खारफुटी विशेष तटीय वनस्पती आहेत ज्यांचे प्रचंड पर्यावरणीय आणि सामाजिक-आर्थिक महत्त्व आहे, परंतु अतिक्रमण आणि विकासकांकडून त्यांना धोका आहे.

योग्य उत्तर उष्णदेशीय पर्णपाती जंगले आहे.

• उष्णकटिबंधीय पर्णपाती वनाला "मान्सून वने" असेही म्हणतात.
• कर्कवृत्त आणि मकरवृत्त यांच्या दरम्यान विषुववृत्तीय रेषेखालील पट्ट्यात तसेच आर्द्र उप-उष्ण कटिबंधात उष्णकटिबंधीय पाने गळणारी वने आढळतात.
• उष्णकटिबंधीय पाने गळणाऱ्या वनाला वर्षाकाठीच्या एका हंगामात बरीच पाने असलेल्या झाडांचे घर असतात.
• उष्णकटिबंधीय पाने गळणाऱ्या वनांमध्ये  ही मोठ्या आकाराची पाने असलेली झाडे आहेत, ज्यांची वर्षातील कोणत्याही एका हंगामात मोठ्या प्रमाणात पाने गळतात.
• या वनात पावसाचे प्रमाण 70 ते 200 सेमी आहे.
• पर्णपाती वनाचे दोन प्रकार आहेत -​

1. ओलसर पाने गळणारी वने​​​           
2. कोरडी पर्णपाती वने.

• ​काही प्रमुख राज्यांमध्ये ज्यात या प्रकारची वने आढळतात -

1. ​मध्य प्रदेश
2. उत्तर प्रदेश
3. छत्तीसगढ
4. ओडिशा
5. महाराष्ट्रातील काही भाग

योग्य उत्तर आंध्र प्रदेश आहे.

Key Points

• पर्यावरण, वने आणि हवामान बदल मंत्री यांनी भारतीय वन सर्वेक्षण (FSI) द्वारे तयार केलेला ‘इंडिया स्टेट ऑफ फॉरेस्ट रिपोर्ट 2021’ जारी केला आहे, ज्यात देशातील वन आणि वृक्षसंपत्तीचे मूल्यांकन करणे अनिवार्य करण्यात आले आहे.

ISFR 2021 चे प्रमुख निष्कर्ष:

• अहवालानुसार, भारताचे एकूण जंगल आणि वृक्षाच्छादन आता 80.9 दशलक्ष हेक्टरमध्ये विस्तारित आहे, जे देशाच्या भौगोलिक क्षेत्राच्या 24.62% आहे.
• 2019 च्या अहवालाच्या तुलनेत देशातील एकूण वृक्ष-वने आच्छादनामध्ये 1,540 चौरस किलोमीटर वनाच्छादन आणि 721 चौरस किलोमीटर वृक्षाच्छादनाचा समावेश आहे.
• आंध्र प्रदेश (647 चौ. किमी), तेलंगणा (632 चौ. किमी), ओडिशा (537 चौरस किमी), कर्नाटक (155 चौरस किमी), आणि झारखंड (110 चौरस किमी) ही वनाच्छादन वाढीच्या बाबतीत आघाडीची पाच राज्ये आहेत. म्हणून पर्याय 2 हे योग्य उत्तर आहे.
• जंगलाच्या आच्छादनात वाढ किंवा जंगल छत घनतेत सुधारणा हे चांगले संवर्धन उपाय, संरक्षण, वनीकरण उपक्रम, वृक्षारोपण मोहीम आणि कृषी वनीकरण यांना कारणीभूत ठरू शकते.
• क्षेत्रफळानुसार, मध्य प्रदेशात देशातील सर्वाधिक वनक्षेत्र आहे, त्यानंतर अरुणाचल प्रदेश, छत्तीसगड, ओडिशा आणि महाराष्ट्राचा क्रमांक आहे.
• अहवालात असेही जोडण्यात आले आहे की ईशान्येकडील राज्यांनी सकारात्मक परिणाम दाखवले नाहीत कारण सध्याच्या मूल्यांकनात या प्रदेशात 1,020 चौरस किमीपर्यंत जंगलाचे आच्छादन कमी झाले आहे.
• अरुणाचल प्रदेशने सर्वाधिक 257 चौरस किमीचे वनक्षेत्र गमावले, त्यानंतर मणिपूरने 249 चौरस किमी, नागालँडने 235 चौरस किमी, मिझोरामने 186 चौरस किमी आणि मेघालयाने 73 चौरस किमीचे वनक्षेत्र गमावले.
• कान्हा ते नवेगाव-नागझिरा-ताडोबा-इंद्रावती कॉरिडॉरमध्ये 857.65 चौरस किमीचा समावेश असलेल्या ‘अति घनदाट जंगल’ अंतर्गत सर्वाधिक क्षेत्रफळ आहे.
• देशातील सर्वाधिक वनक्षेत्र मध्य प्रदेशात आहे, त्यानंतर अरुणाचल प्रदेश, छत्तीसगड, ओडिशा आणि महाराष्ट्राचा क्रमांक आहे.
• खारफुटीमध्ये 17 चौरस किमीची वाढ झाली आहे. भारताचे एकूण खारफुटीचे आच्छादन आता 4,992 चौरस किमी आहे.
• 35.46% वनाच्छादित जंगलात आग लागण्याची शक्यता आहे. यापैकी 2.81% अतिप्रवण, 7.85% अतिप्रवण आणि 11.51% अतिप्रवण आहेत.
• बांबूची जंगले 2019 मध्ये 13,882 दशलक्ष कलम (खोड) वरून 2021 मध्ये 53,336 दशलक्ष कलमपर्यंत वाढली आहेत.

खारफुटीची वने हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

खारफुटीची वने

• भरती-ओहोटीचा प्रभाव असलेल्या किनारपट्टीच्या भागात आढळतात. अशा किनाऱ्यांवर चिखल आणि गाळ साचतो.
• घनदाट खारफुटी ही पाण्याखाली बुडलेल्या वनस्पतींची मुळे असलेले सामान्य प्रकार आहेत.
• गंगा, महानदी, कृष्णा, गोदावरी आणि कावेरीचे त्रिभूज प्रदेश अशा वनस्पतींनी व्यापलेले आहेत.
• गंगा ब्रह्मपुत्रा त्रिभूज प्रदेशामध्ये सुंदरी झाडे आढळतात, जी टिकाऊ कडक लाकूड देतात.
• त्रिभूज प्रदेशाच्या काही भागात ताड, नारळ, केवडा, आगर देखील वाढतात.
• या वनांमधील रॉयल बंगाल टायगर हा प्रसिद्ध प्राणी आहे. या वनांमध्ये कासव, मगरी, घारी, सापही आढळतात.

Additional Information

उष्णकटिबंधीय सदाहरित वने:

• ही वने पश्चिम घाटातील मुसळधार पावसाच्या भागात आणि लक्षद्वीप, अंदमान आणि निकोबारवरील बेट समूह, आसामचा वरचा भाग आणि तामिळनाडूच्या किनार्‍यापुरती मर्यादित आहेत.
• कमी कोरड्या हंगामात 200 सेमी पेक्षा जास्त पाऊस असलेल्या भागात ते सर्वोत्तम असतात.
• झाडे 60 मीटर किंवा त्याहूनही अधिक उंचीपर्यंत वाढतात.
• हा प्रदेश वर्षभर उष्ण व ओला असल्यामुळे येथे सर्व प्रकारच्या आलिशान वनस्पती आहेत.
• झाडे, झुडुपे आणि वेली त्याला बहुस्तरीय रचना देतात.
• झाडांच्या पानगळीचा निश्चित काळ नसतो .
• त्यामुळे ही वने वर्षभर हिरवीगार दिसतात

उष्णकटिबंधीय पानझडी वने

• ही भारतातील सर्वात विस्तीर्ण वने आहेत.
• त्यांना पावसाळी वने देखील म्हणतात आणि 200 सेमी आणि 70 सेमी दरम्यान पाऊस पडणार्‍या प्रदेशात पसरतात.
• या वनातील झाडे कोरड्या उन्हाळ्यात सुमारे सहा ते आठ आठवडे आपली पाने गाळतात.
• पाण्याच्या उपलब्धतेच्या आधारे ही जंगले ओलसर आणि कोरडी पानझडी अशी विभागली जातात.

नैसर्गिक वनस्पती म्हणजे वनस्पती समुदायाचा संदर्भ आहे, जी मानवीय मदतीशिवाय नैसर्गिकरित्या वाढलेली असतात आणि बऱ्याच काळापासून मानवांनी अबाधित ठेवली आहेत. आपल्या देशात खालील प्रमुख प्रकारच्या वनस्पती ओळखल्या जाऊ शकतात

• उष्णकटिबंधीय सदाहरित वने
• उष्णकटिबंधीय पानझडी वने
• उष्णकटिबंधीय काटेरी वने आणि झुडुपे 
• पर्वतीय वने
• खारफुटीची वने

• नैसर्गिक वनस्पती म्हणजे वनस्पती समुदायाचा संदर्भ आहे, जी मानवी मदतीशिवाय नैसर्गिकरित्या वाढलेली आहे आणि बर्‍याच काळापासून मानवांनी अबाधित ठेवली आहे.
• आपल्या देशात खालील प्रमुख प्रकारच्या वनस्पती ओळखल्या जाऊ शकतात:
  • उष्णकटिबंधीय सदाहरित जंगले
  • उष्णकटिबंधीय पानझडी जंगले
  • उष्णकटिबंधीय काटेरी जंगले आणि स्क्रब
  • मॉन्टेन जंगले
  • खारफुटीची जंगले

उष्णकटिबंधीय सदाहरित जंगले:

• उष्णकटिबंधीय सदाहरित जंगलांमध्ये अशी झाडे असतात ज्यांना नेहमी पाने असतात आणि ती सावलीप्रमाणे दिसतात .
• त्यांना नेहमी मुसळधार पाऊस पडतो म्हणजे 200 सेमी पेक्षा जास्त .
• राखले जाणारे तापमान 20-27o C दरम्यान असते.
• झाडे 60 मीटर किंवा त्याहूनही जास्त उंचीवर पोहोचतात.
• हे सामान्यतः पश्चिम घाट, अंदमान आणि निकोबार, उत्तर पूर्व भागात आढळतात.
• रबर , बीटल नट , जामुन, आंबा, रोझबेरी आणि बांबू ही उष्णकटिबंधीय सदाहरितांची उदाहरणे आहेत.
• या जंगलांमध्ये झाडे, झुडुपे आणि लता असलेली बहुस्तरीय रचना आहे.
• झाडांना पाने गळायला निश्चित वेळ नाही.
• त्यामुळे ही जंगले वर्षभर हिरवीगार दिसतात.

अर्ध -सदाहरित जंगले:

• अर्ध-सदाहरित जंगले पश्चिम घाट, अंदमान आणि निकोबार बेटे आणि पूर्व हिमालयात आढळतात.
• अशा जंगलांमध्ये ओले सदाहरित झाडे आणि ओलसर पानझडी झाडे यांचे मिश्रण असते.
• जंगल घनदाट आणि दोन्ही प्रकारच्या वृक्षांनी भरलेले आहे.

अशा प्रकारे, उष्णकटिबंधीय सदाहरित आणि अर्ध-सदाहरित जंगले उत्तर पूर्व राज्यांमध्ये स्थित आहेत.

योग्य उत्तर पलाश हे आहे.

 Key Points

• जंगलाची ज्योत:

  • पलाश हे जंगलातील ज्योत म्हणून ओळखले जाते.

  • पलाश टेसू म्हणूनही ओळखले जाते.

  • बुटिया मोनोस्पर्मा हे वैज्ञानिक नाव आहे.

  • हे प्रामुख्याने राजसमंद जिल्ह्यात आढळते.

  • ते लाल आणि पिवळ्या रंगाचे आहेत आणि म्हणूनच ते जंगलाची ज्योत म्हणून ओळखले जाते.

 Additional Information

उष्णकटिबंधीय पानझडी वने हे योग्य उत्तर आहे.

• चंदन उष्णकटिबंधीय पानझडी वनात वाढते.

Key Points

• चंदन ही चीन, भारत, इंडोनेशिया, ऑस्ट्रेलिया आणि फिलीपिन्समधील मूळची शुष्क पर्णपाती वन प्रजाती आहे.
  • हे छोटे उष्णकटिबंधीय झाड लाल लाकूड आणि गडद रंगाच्या विविध रंगांसह (गडद तपकिरी, लालसर आणि गडद राखाडी) 20 मीटर उंच वाढते.
  • तामिळनाडूच्या ईशान्येकडील वेल्लोर जिल्ह्यापासून ते पश्चिमेकडील निलगिरीपर्यंतच्या कोरड्या पानझडीच्या जंगलात पूर्व घाटात चंदन मोठ्या प्रमाणावर आढळते.
  • तामिळनाडूमध्ये, केवळ मृत आणि सुकलेली चंदनाची झाडे खडबडीत आणि अंतिम साफसफाईसाठी आगारात आणली जातात.
  • अंतिमत: साफ केलेले चंदन तिरुप्पत्तूर, सेलम आणि सत्यमंगलम येथील तीन चंदन आगरांमध्ये नियमित अंतराने सार्वजनिक लिलावात विकले जाते.

Additional Information

योग्य उत्तर मध्य प्रदेश आहे.

• मध्य प्रदेशाचे एकूण वनक्षेत्र 77,414 चौरस किमी आहे.
• क्षेत्राच्या दृष्टीने मध्य प्रदेशात देशातील सर्वात मोठे वनक्षेत्र असून त्यानंतर अरुणाचल प्रदेश, छत्तीसगड, ओडिशा आणि महाराष्ट्र आहे.

• त्यांच्या एकूण भौगोलिक क्षेत्राच्या टक्केवारीच्या तुलनेत वन संरक्षणाच्या दृष्टीने पहिले पाच राज्ये आहेत
  • मिझोरम (85.41 टक्के)
  • अरुणाचल प्रदेश (79.63 टक्के)
  • मेघालय (76.33 टक्के)
  • मणिपूर (75.46 टक्के)
  • नागालँड (75.31 टक्के).

योग्य उत्तर उष्णकटिबंधीय पानझडी वने आहे.

Key Points

उष्णकटिबंधीय पानझडी वने

• ही भारतातील सर्वात विस्तीर्ण वने आहेत.
• त्यांना पावसाळी वने असेही म्हणतात कारण या जंगलातील झाडे कोरड्या ऋतूत आपली पाने गळतात आणि पावसाळ्यात पुन्हा वाढतात.
• ते 70-200 सेमी दरम्यान पाऊस पडणाऱ्या प्रदेशात पसरतात.
• उष्णकटिबंधीय पानझडी वनांचे सरासरी तापमान 30^oC असते.
• या वनांमध्ये आर्द्रता 80-90 टक्क्यांच्या दरम्यान असते.
• कोरड्या ऋतूत झाडे आपली पाने गळतात आणि पावसाळ्यात परत पाने वाढतात हे या वनांचे प्रमुख वैशिष्ट्य आहे.
• प्रमुख राज्ये जेथे उष्णकटिबंधीय पानझडी वने आढळतात:
  • मध्य प्रदेश
  • उत्तर प्रदेश
  • छत्तीसगड
  • झारखंड
  • ओडिशा
  • महाराष्ट्र
  • तामिळनाडू आणि आंध्र प्रदेशचा काही भाग
• पाण्याच्या उपलब्धतेच्या आधारावर या वनांची आणखी विभागणी केली जाते
  • दमट पानझडी 
  • शुष्क पानझडी 
• दमट पानझडी वने
  • ते 100-200 सेमी दरम्यान पाऊस पडणाऱ्या प्रदेशात पसरतात.
  • ही वने हिमालयाच्या पायथ्याशी ईशान्येकडील राज्यांमध्ये, पश्चिम घाटाच्या पूर्वेकडील उतारावर आणि ओडिशामध्ये आढळतात.
  • साग, साल, शिशम, हुर्रा, महुआ, आवळा, सेमुल, कुसुम आणि चंदन इत्यादी या वनांतील प्रमुख प्रजाती आहेत. म्हणून विधान 3 योग्य आहे
• शुष्क पानझडी वने
  • ते 70-100 सेमी दरम्यान पाऊस पडणाऱ्या प्रदेशात पसरतात.
  • ही वने द्वीपकल्पीय भारतातील पावसाळी प्रदेशात, उत्तर प्रदेशातील मैदानी प्रदेश आणि बिहारमध्ये आढळतात.
  • द्वीपकल्पीय पठार आणि उत्तर भारतीय मैदानाच्या जास्त पावसाच्या प्रदेशात, या वनांमध्ये मोकळे पसरलेले पार्कलँड आहे ज्यामध्ये सागवान आणि इतर झाडे गवताच्या तुकड्याने विखुरलेली आहेत.
  • कोरडा ऋतू सुरू झाला की, झाडे आपली पाने पूर्णपणे झिजवतात आणि चहूबाजूंनी उघडीप झाडे असलेले वने विस्तीर्ण गवताळ प्रदेशासारखे दिसते.
  • तेंदू, पलस, अमलतास, बेल, खैर, ऍक्सलवूड, इत्यादी या वनांतील सामान्य वृक्ष आहेत.

उष्णकटिबंधीय सदाहरित वन हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

उष्णकटिबंधीय सदाहरित वने:

• उष्णकटिबंधीय सदाहरित वनांमध्ये अशी झाडे असतात ज्यांना नेहमी पाने असतात आणि त्यांना छाया असते.
• त्यांच्यात नेहमी मुसळधार पाऊस पडतो म्हणजे 200 सेमी पेक्षा जास्त.
• यांचे तापमान 20-27^o C दरम्यान राखले जाते.
• झाडे 60 मीटर किंवा त्याहूनही जास्त उंचीवर पोहोचतात.
• हे सामान्यतः पश्चिम घाट, अंदमान आणि निकोबार, ईशान्य भागात आढळतात.
• रबर, सुपारी, जांभूळ, आंबा, रोझबेरी आणि बांबू ही उष्णकटिबंधीय सदाहरितांची उदाहरणे आहेत.
• या जंगलांमध्ये झाडे, झुडुपे आणि वेली असलेली बहुस्तरीय रचना असते.
• झाडांच्या पानगळीचा निश्चित कालावधी नसतो.
• त्यामुळे ही जंगले वर्षभर हिरवीगार दिसतात.
• अ‍ॅनाकोंडा अ‍ॅमेझॉन नदीत दिसू शकतात.
  • अ‍ॅनाकोंडा हा दक्षिण अमेरिकेतील उष्णकटिबंधीय सदाहरित वनात आढळणाऱ्या मोठ्या सापांचा गट आहे.
  • अ‍ॅनाकोंडाच्या फक्त चार प्रजाती सध्या ओळखल्या जातात.

Additional Information

निम-सदाहरित वने:

• अर्ध-सदाहरित वने पश्चिम घाट, अंदमान आणि निकोबार बेटे आणि पूर्व हिमालयात आढळतात.
• अशा वनांमध्ये आर्द्र सदाहरित झाडे आणि आर्द्र पानझडी झाडे यांचे मिश्रण असते.
• वन घनदाट आणि दोन्ही प्रकारच्या विविध प्रकारच्या झाडांनी भरलेले असते.

Important Points 

योग्य उत्तर मध्य प्रदेश आहे.

Key Points

• एकूणच क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने मध्य प्रदेश राज्यात (राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये) वनक्षेत्र सर्वाधिक आहे.

भारत वन राज्य अहवाल (ISFR) 2019

• ISFR हे भारताचे वन सर्वेक्षण (FSI) चे द्वैवार्षिक प्रकाशन आहे, जो पर्यावरण वने आणि हवामान बदल मंत्रालयाच्या अंतर्गत असलेली संस्था आहे.
• ISFR जंगल आणि वृक्षाच्छादन, बांबू संसाधने, कार्बन साठा आणि जंगलातील आग यांचे मूल्यांकन करते.
• 2019 च्या अहवालात प्रथमच जंगलाच्या गुणात्मक स्वरूपाचे मूल्यमापन करण्यात आले आहे, ज्यामध्ये त्याची जैवविविधता आणि आढळलेल्या वनस्पती आणि झाडांचे प्रकार समाविष्ट आहेत.
• याने प्रथमच जंगलातील उत्पादनांवर राष्ट्रीय वन यादी तयार केली.
• देशाच्या भौगोलिक क्षेत्राच्या एकूण 24.56% वने आणि वृक्षाच्छादित आहे.
• एकूण वनक्षेत्र 7,12,249 चौरस किमी आहे जे देशाच्या भौगोलिक क्षेत्राच्या 21.67% आहे.
• भारतातील सर्वात मोठे वनक्षेत्र: मध्य प्रदेश > अरुणाचल प्रदेश > छत्तीसगड > ओडिशा > महाराष्ट्र
• एकूण भौगोलिक क्षेत्राच्या टक्केवारीनुसार वनक्षेत्र: मिझोराम (85.41%) > अरुणाचल प्रदेश (79.63%) > मेघालय (76.33%) > मणिपूर (75.46%) > नागालँड (75.31%) .
• वरील प्रश्नात योग्य क्रम आहे : अरुणाचल प्रदेश - 79.63% ; छत्तीसगड - 41.13% ; झारखंड - 29.62% ; मध्य प्रदेश - 25.14%.

भारतातील राष्ट्रीय उद्याने:-