Child Psychology MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Child Psychology - मोफत PDF डाउनलोड करा

शिक्षण प्रक्रिया समजून घेणे हे शैक्षणिक मानसशास्त्रातील अभ्यासाचे सर्वात महत्वाचे क्षेत्र आहे. शिकण्याची प्रक्रिया आयुष्यभर चालू राहते. शिकण्याच्या विविध प्रक्रिया आहेत ज्याद्वारे आपण विश्वास, वृत्ती आणि कौशल्ये आत्मसात करतो.

Important Points 

• शिकण्याच्या प्रक्रियेच्या संदर्भात, वर नमूद केलेली रणनीती संज्ञानात्मक कौशल्यांच्या विकासास मदत करते.
• विद्यार्थ्याने प्रत्येक गणिताच्या समस्येच्या प्रक्रियेचे वर्णन केल्यास त्याचे मन प्रशिक्षित होते आणि त्याचा सराव करून नवीन विकास कौशल्य प्राप्त करण्यास मदत होते.
• विद्यार्थ्यांना काहीतरी करण्याची प्रक्रिया कळली. हे रटे मेमोरिझेशनपेक्षा विद्यार्थ्यांच्या मनात वैचारिक आणि प्रक्रियात्मक दोन्ही ज्ञान घेऊन जाते.

म्हणूनच, हे स्पष्ट आहे की शिकण्याच्या प्रक्रियेच्या संदर्भात, वर नमूद केलेली रणनीती संज्ञानात्मक कौशल्यांच्या विकासास मदत करते.

शैक्षणिक मानसशास्त्र म्हणजे शैक्षणिक सेटिंगमध्ये व्यक्तीच्या विकासाचा पद्धतशीर अभ्यास. हे विद्यार्थ्याच्या सुसंवादी सर्वांगीण विकासाला चालना देण्यासाठी शिक्षकांना मदत करते.

Key Pointsशैक्षणिक मानसशास्त्रात भावनिक, सामाजिक आणि संज्ञानात्मक यांचा समावेश होतो. त्यात शिकण्याच्या प्रक्रियेव्यतिरिक्त अध्यापन आणि शिकण्याच्या समस्यांचा अभ्यास देखील समाविष्ट केला पाहिजे

• वर्तणूक विज्ञान म्हणून मानसशास्त्र हे वर्तनाचा अभ्यास करण्याचे उद्दिष्ट आहे.
• वर्तन सुधारणे हे शिक्षणाचे मूळ उद्दिष्ट आहे. वर्तनातील कोणताही बदल वर्तनाच्या विकासाचे ज्ञान गृहीत धरतो.
• शैक्षणिक मानसशास्त्र विद्यार्थ्यांच्या विकासाची वैशिष्ट्ये, बुद्धिमत्ता आणि व्यक्तिमत्त्वाशी संबंधित त्यांचे वैयक्तिक फरक, त्यांची समायोजन क्षमता आणि त्यांचा शिकण्याकडे पाहण्याचा दृष्टीकोन समजून घेण्यात मदत करते.
• प्रत्येक शिकणारा हा एक अद्वितीय व्यक्ती आहे ज्यामध्ये भिन्न क्षमता, स्वारस्य आणि विचार करण्याची आणि प्रतिसाद देण्याची पद्धत आहे, अशाप्रकारे या वैशिष्ट्यांचा एखाद्याच्या शिकण्याच्या शैलीवर महत्त्वपूर्ण प्रभाव पडतो.

अशाप्रकारे, असा निष्कर्ष काढला जातो की शैक्षणिक मानसशास्त्रामध्ये भावनिक, सामाजिक आणि संज्ञानात्मक समाविष्ट आहे.

शैक्षणिक मानसशास्त्र म्हणजे शैक्षणिक वातावरणात व्यक्तीच्या विकासाचा व्यवस्थित अभ्यास आहे.

 Key Points

ते शिक्षकांना विद्यार्थ्यांच्या समग्र समन्वित विकासाला चालना देण्यास मदत करते.

• शैक्षणिक मानसशास्त्र वैयक्तिक फरकांशी आणि शिक्षणाच्या समस्यांच्या उपायांशी खोलवर संबंधित आहे.
• त्यात अध्ययन प्रक्रियेबरोबरच अध्यापनाच्या आणि अध्ययनाच्या समस्यांचा अभ्यास समाविष्ट आहे.
• तरुणांच्या जीवनाला आणि शिक्षणाच्या उद्दिष्टांना जोडण्यासाठी शिक्षकांना शैक्षणिक मानसशास्त्राची आवश्यकता असते.
• यशस्वी शिक्षक होण्यासाठी विद्यार्थ्यांना समजून घेणे आवश्यक आहे, तसेच यशस्वी नर्स होण्यासाठी व्यावसायिक ज्ञान आणि कौशल्य तसेच रुग्णाच्या स्वभावाविषयीचे ज्ञान आवश्यक आहे.

म्हणून आपण असा निष्कर्ष काढतो की शिक्षकाला शैक्षणिक मानसशास्त्राच्या अभ्यासाशिवाय काम करणे शक्य नाही कारण ते वैयक्तिक फरकांशी आणि शिक्षणाच्या समस्यांच्या उपायांशी खोलवर संबंधित आहे.​

शैक्षणिक मानसशास्त्र हे आधुनिक मानसशास्त्राची एक शाखा आहे जी विद्यार्थ्यांच्या शिक्षण आणि प्रशिक्षणाशी संबंधित अध्ययन प्रक्रिया आणि मानसिक समस्यांशी संबंधित आहे.

• हे शैक्षणिक परिस्थितीत मानवी वर्तनाचा वैज्ञानिक अभ्यास आहे.
• हे त्या घटकांशी, तत्त्वांशी, संकल्पनांशी, पद्धतींशी आणि तंत्रांशी संबंधित आहे जे शिक्षार्थ्यांच्या वाढी आणि विकासाच्या विविध पैलूंशी संबंधित आहेत.

 Key Points

शैक्षणिक मानसशास्त्राने शिक्षण-अध्ययन वातावरण निर्माण करण्यात मोठे योगदान दिले आहे. ते खालील प्रकारे मदत करते:

• शैक्षणिक मानसशास्त्राने आधुनिक शैक्षणिक प्रणालीच्या विकासात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे.
• त्याने शिक्षकांना आणि प्रशासकांना विद्यार्थ्यांबद्दल निष्पक्ष आणि लोकशाही दृष्टिकोन विकसित करण्यात आणि त्यांना एकात्मिक व्यक्ती म्हणून विकसित करण्यात मदत केली आहे.
• शैक्षणिक प्रणालीची गुंतागुंत दररोज वाढत असल्याने, शैक्षणिक मानसशास्त्र त्याच्या भविष्यातील गरजा पूर्ण करण्यासाठी आवश्यक आहे आणि त्यांना हाताळण्याची एक प्रभावी तंत्र आहे.
• शिक्षार्थ्यांशी संबंधित समस्यांना जाणून घेणे आणि त्यांना हाताळणे हे त्याचे केंद्रीय कार्य आहे जसे की विकासाचे टप्पे, शिक्षार्थ्यांबद्दल जाणून घेणे, वर्गात्मक वातावरण निर्माण करणे, वैयक्तिक फरकांबद्दल, विशेष गरजा असलेल्या मुलांची ओळख करणे, वर्गात्मक समस्यांना तोंड देणे, कौशल्ये आणि शिक्षणातील स्वारस्ये, शिक्षणाच्या प्रभावी पद्धती, वारशा आणि वातावरणाचा मुलावर प्रभाव, मुलाचे मानसिक आरोग्य, अभ्यासक्रमाच्या निर्मितीची प्रक्रिया, मार्गदर्शन आणि समुपदेशन, मूल्यांकन आणि परीक्षण, सकारात्मक सर्जनशील शिस्त राखण्यात, शैक्षणिक मानसशास्त्र आणि संशोधन, संदर्भ सुलभ करण्यात, वर्गात आणि व्यावसायिक वाढीमध्ये सामाजिकीकरण, शिक्षकांच्या अभिवृत्ती आणि नवोन्मेषी विचारांमध्ये बदल करणे.

म्हणूनच, वरील मुद्द्यांपासून, आपण असा निष्कर्ष काढू शकतो की शैक्षणिक मानसशास्त्र संपूर्ण शैक्षणिक प्रक्रियेत उपयुक्त आहे.

पद्धतशीर, अचूक आणि विश्वासार्ह माहिती किंवा डेटा संग्रह प्रदान करण्यासाठी फॅशनमध्ये विविध प्रकारच्या पद्धती आहेत आणि 'प्रायोगिक पद्धत' त्यापैकी एक आहे.

Key Points  प्रायोगिक पद्धत ही डेटा संकलनाची सर्वात महत्त्वाची वस्तुनिष्ठ आणि वैज्ञानिक पद्धती आहे.

• प्रायोगिक पद्धतीमध्ये, एक स्वतंत्र चल आणि एक अवलंबून चल असतो आणि प्रयोग नियंत्रित परिस्थितीत त्यांच्या परस्परसंबंधांचा अभ्यास करण्याचा प्रयत्न करतो.
• प्रयोग नियंत्रित परिस्थितीत केले जातात जेथे प्रयोगकर्ता यादृच्छिकीकरण, जुळणी, निर्मूलन इत्यादी तंत्रांच्या मदतीने संबंधित चल नियंत्रित करतो.
• प्रायोगिक पद्धतीचा फायदा असा आहे की ती नियंत्रित परिस्थितीत सर्वात पद्धतशीर, वस्तुनिष्ठ, अचूक आणि विश्वासार्ह माहिती प्रदान करते.
• या पद्धतीचे निष्कर्ष इतर तपासण्यांद्वारे तशाच परिस्थितीत पडताळण्यायोग्य आहेत ज्यामध्ये मूळ प्रयोग आयोजित केला गेला होता.

अशा प्रकारे, असा निष्कर्ष काढला जातो की जी पद्धत अत्यंत वस्तुनिष्ठ आहे ती प्रायोगिक पद्धत आहे.

Additional Information 

• निरीक्षण पद्धत:- ही डेटा संकलनासाठी वापरली जाणारी सर्वात महत्वाची आणि अस्सल पद्धत आहे. वैयक्तिकरित्या तसेच गटांमध्ये बोलताना, चर्चा करताना आणि वागताना निरीक्षक लोकांचे निरीक्षण करतो.
• आत्मनिरीक्षण पद्धत: ही एक प्रक्रिया आहे ज्यामध्ये स्वतःच्या मानसिक आणि भावनिक प्रक्रियांचे परीक्षण करण्यासाठी अंतर्मुख होऊन पाहणे समाविष्ट असते. इंट्रोस्पेक्शन हा शब्द दोन शब्दांनी बनलेला आहे पहिला परिचय म्हणजे स्वत:चा/स्वतःचा आणि तपासणी म्हणजे काळजीपूर्वक तपासणी.
• प्रकरण अभ्यास पद्धत:- ही सामाजिक घटकाचा सखोल, तपशीलवार आणि गहन अभ्यास आहे. हे युनिट्सची संपूर्णता जपते म्हणजेच कोणत्याही सामाजिक युनिटला संपूर्णपणे पाहणारा हा दृष्टिकोन आहे.

शिक्षण प्रक्रिया समजून घेणे हे शैक्षणिक मानसशास्त्रातील अभ्यासाचे सर्वात महत्वाचे क्षेत्र आहे. शिकण्याची प्रक्रिया आयुष्यभर चालू राहते. शिकण्याच्या विविध प्रक्रिया आहेत ज्याद्वारे आपण विश्वास, वृत्ती आणि कौशल्ये आत्मसात करतो.

Important Points 

• शिकण्याच्या प्रक्रियेच्या संदर्भात, वर नमूद केलेली रणनीती संज्ञानात्मक कौशल्यांच्या विकासास मदत करते.
• विद्यार्थ्याने प्रत्येक गणिताच्या समस्येच्या प्रक्रियेचे वर्णन केल्यास त्याचे मन प्रशिक्षित होते आणि त्याचा सराव करून नवीन विकास कौशल्य प्राप्त करण्यास मदत होते.
• विद्यार्थ्यांना काहीतरी करण्याची प्रक्रिया कळली. हे रटे मेमोरिझेशनपेक्षा विद्यार्थ्यांच्या मनात वैचारिक आणि प्रक्रियात्मक दोन्ही ज्ञान घेऊन जाते.

म्हणूनच, हे स्पष्ट आहे की शिकण्याच्या प्रक्रियेच्या संदर्भात, वर नमूद केलेली रणनीती संज्ञानात्मक कौशल्यांच्या विकासास मदत करते.

शैक्षणिक मानसशास्त्र यामध्ये दोन शब्द आहेत “शिक्षण” आणि “मानसशास्त्र”. हे शैक्षणिक वातावरणात व्यक्तीच्या विकासाचा व्यवस्थित अभ्यास आहे. शैक्षणिक मानसशास्त्र शिक्षणाच्या घटना स्पष्ट करण्यासाठी मानसशास्त्राचे ज्ञान वापरते.

• हे मानवी वर्तनाचा शास्त्रीय अभ्यास आहे ज्याद्वारे ते समजले जाऊ शकते, भाकीत केले जाऊ शकते आणि शिक्षणाच्या माध्यमातून निर्देशित केले जाऊ शकते जीवनाची शैक्षणिक ध्येये साध्य करण्यासाठी. दुसऱ्या शब्दांत, ते शैक्षणिक परिस्थितीत मानवी वर्तनाशी संबंधित आहे.

 Important Points

शैक्षणिक मानसशास्त्राची व्याख्या:

• ई. ए. पील: “शैक्षणिक मानसशास्त्र म्हणजे शिक्षणाचे शास्त्र आहे”. ई.ए. पील यांच्या शब्दांत, “शैक्षणिक मानसशास्त्र शिक्षकांना त्यांच्या विद्यार्थ्यांच्या विकासाचे, त्यांच्या क्षमतांच्या श्रेणी आणि मर्यादा, त्यांच्या शिकण्याच्या प्रक्रिये आणि त्यांच्या सामाजिक संबंधांचे समजून घेण्यास मदत करते.”
• शैक्षणिक मानसशास्त्राचे स्वरूप वैज्ञानिक मानले जाते कारण ते एक संघटित, व्यवस्थित, आणि सर्वमान्य स्वीकारलेले शरीर आहे, ज्यामध्ये तथ्ये संशोधन आणि प्रयोगाद्वारे सत्य शोधण्यासाठी सतत शोधत राहतात.
• त्याच्या अभ्यासात वैज्ञानिक पद्धती वापरते आणि त्याचे निकाल पुढील सत्यापन आणि सुधारणेच्या अधीन आहेत. शैक्षणिक मानसशास्त्रातील कोणत्याही अभ्यासाचे निकाल आव्हान दिले जाऊ शकतात आणि ते नवीनतम स्पष्टीकरणे आणि निष्कर्षांच्या आधारे बदलले किंवा बदलले जातात.

म्हणून, असा निष्कर्ष काढला जातो की "शैक्षणिक मानसशास्त्र म्हणजे शिक्षणाचे शास्त्र आहे." - ही व्याख्या ई. ए. पील यांनी दिली आहे.

 Hint

• बी.एफ. स्किनर: "शैक्षणिक मानसशास्त्र म्हणजे मानसशास्त्राची ती शाखा आहे जी शिक्षण आणि शिकण्याशी संबंधित आहे."
• क्राउ आणि क्राउ: “शैक्षणिक मानसशास्त्र जन्मतः वृद्धापकाळापर्यंत व्यक्तीच्या शिकण्याच्या अनुभवांचे वर्णन आणि स्पष्टीकरण करते”

शिक्षणाच्या उद्दिष्टांचे निश्चितीकरण:

• मानवी सभ्यतेची प्रगती हे शिक्षणाचे उत्पादन आहे, परंतु प्रत्येक शैक्षणिक प्रश्नाचे उत्तर अंतिमतः आपल्या जीवनाच्या तत्त्वज्ञानावर प्रभाव टाकते.
• तत्त्वज्ञान म्हणजे ज्ञानाचा शोध होय. हा शोध चिकित्सक असतो.
• मूल्यशास्त्र ही तत्त्वज्ञानाची एक शाखा आहे, जी तात्विकपणे मूल्याचा अभ्यास करते.
• तत्वज्ञान माणसाला, संपूर्ण विश्व—निसर्ग व देव यांच्या संबंधाबाबत समजून देऊ इच्छित आहे. तत्त्वज्ञान हे मानवी मन व व्यक्तिमत्त्वाचे स्वरूप तसेच मनुष्य व त्याच्या संस्था ज्या मार्गांनी समजू शकतात त्याच्याशी संबंधित आहे. तत्वज्ञान, मनुष्य मुक्त आहे की गुलामगिरीत आहे, तसेच तो इतिहासाचा मार्ग बदलू शकतो का? हे समजून घेण्याचा प्रयत्न करते.
• आधुनिक शिक्षणाचे उद्दिष्ट, संपूर्णपणे व्यक्तिमत्व विकसित करणे आणि सामाजिक कार्यक्षमता तसेच गतिशीलता प्राप्त करणे हे आहे.
• प्रत्येक शैक्षणिक प्रश्नाचे उत्तर अंतिमतः आपल्या जीवनाच्या तत्त्वज्ञानावर प्रभाव टाकते. जरी काही लोक ते निर्माण करत असले, तरी प्रत्येक शिक्षण पद्धतीचे एक उद्दिष्ट असले पाहिजे आणि शिक्षणाचे उद्दिष्ट हे जीवनाच्या उद्दिष्टाशी संबंधित असते.

निष्कर्ष: जरी समाजशास्त्र व मानसशास्त्र हे शिक्षणाची उद्दिष्टे निश्चित करण्यात मदत करत असली, तरी ती शेवटी समाजाच्या तत्त्वज्ञानाने प्रभावित होतात. अंतिमतः शिक्षण म्हणजे तत्त्वज्ञानाने ठरवलेल्या ज्ञानाचा व मूल्याचा शोध असतो. म्हणून, पर्याय (1) योग्य आहे.

शैक्षणिक मानसशास्त्र म्हणजे शैक्षणिक सेटिंगमध्ये व्यक्तीच्या विकासाचा पद्धतशीर अभ्यास. हे विद्यार्थ्याच्या सुसंवादी सर्वांगीण विकासाला चालना देण्यासाठी शिक्षकांना मदत करते.

Key Pointsशैक्षणिक मानसशास्त्रात भावनिक, सामाजिक आणि संज्ञानात्मक यांचा समावेश होतो. त्यात शिकण्याच्या प्रक्रियेव्यतिरिक्त अध्यापन आणि शिकण्याच्या समस्यांचा अभ्यास देखील समाविष्ट केला पाहिजे

• वर्तणूक विज्ञान म्हणून मानसशास्त्र हे वर्तनाचा अभ्यास करण्याचे उद्दिष्ट आहे.
• वर्तन सुधारणे हे शिक्षणाचे मूळ उद्दिष्ट आहे. वर्तनातील कोणताही बदल वर्तनाच्या विकासाचे ज्ञान गृहीत धरतो.
• शैक्षणिक मानसशास्त्र विद्यार्थ्यांच्या विकासाची वैशिष्ट्ये, बुद्धिमत्ता आणि व्यक्तिमत्त्वाशी संबंधित त्यांचे वैयक्तिक फरक, त्यांची समायोजन क्षमता आणि त्यांचा शिकण्याकडे पाहण्याचा दृष्टीकोन समजून घेण्यात मदत करते.
• प्रत्येक शिकणारा हा एक अद्वितीय व्यक्ती आहे ज्यामध्ये भिन्न क्षमता, स्वारस्य आणि विचार करण्याची आणि प्रतिसाद देण्याची पद्धत आहे, अशाप्रकारे या वैशिष्ट्यांचा एखाद्याच्या शिकण्याच्या शैलीवर महत्त्वपूर्ण प्रभाव पडतो.

अशाप्रकारे, असा निष्कर्ष काढला जातो की शैक्षणिक मानसशास्त्रामध्ये भावनिक, सामाजिक आणि संज्ञानात्मक समाविष्ट आहे.

• प्रौढांप्रमाणेच मुलांच्या भावना गुंतागुंतीच्या असतात. ती निराश, उत्तेजित, चिंताग्रस्त, दुःखी, मत्सर, भयभीत, चिंताग्रस्त, रागावलेले आणि लाजिरवाणी होतात. तथापि, लहान मुलांकडे सहसा त्यांना काय वाटते याबद्दल बोलण्यासाठी शब्दसंग्रह नसतो. त्याऐवजी, ते त्यांच्या भावना इतर मार्गांनी व्यक्त करतात.
• भावना सामान्यतः प्रौढांपेक्षा अधिक तीव्र असतात. ते त्यांच्या भावनांवर नियंत्रण ठेवण्यास कमी सक्षम आहेत.
• प्रौढांकडे शब्दसंग्रहाची शक्ती असते जी त्यांना वेगवेगळ्या संदर्भांमध्ये काय वाटत आहे आणि त्या भावनांबद्दल काय करावे हे जाणून घेण्यास मदत करते.
• उदाहरणार्थ, जेव्हा एखाद्या प्रौढ व्यक्तीला त्याच्या/तिच्या अधिकाऱ्याचा राग येतो तेव्हा तो/ती त्या भावना ओळखू शकतो जसे की राग, जीभ चावणे आणि थोडी वाफ उडवणे. खूप लहान मुलांमध्ये अद्याप ही आत्मचिंतन करण्याची क्षमता नाही आणि केवळ वेळोवेळी हे शिकतात की विशिष्ट घटना घडल्यानंतर त्यांना विशिष्ट भावना जाणवत आहेत.
• परंतु मुलांना जगाचा अनुभव कमी असतो आणि नाविन्य भावनिक अनुभव तीव्र करू शकते. त्यांचे मेंदू नाविन्याला प्राधान्य देतात, कारण ते त्यांना जगाविषयी जाणून घेण्यास मदत करते, म्हणून लहान मुले प्रौढांपेक्षा नवीन गोष्टी शोधण्याची अधिक शक्यता असते ज्या त्यांना यापूर्वी समजल्या नाहीत. याचा अर्थ उच्च भावनिक उच्च आणि कमी भावनिक न्यूनांसाठी अधिक संधी.  
• मुले बर्‍याचदा त्यांच्या परिस्थितीचा अतिशय चांगल्या आणि वाईट शब्दांत अर्थ लावतात. महत्त्वाच्या गोष्टी खरोखर महत्त्वाच्या आहेत, चांगल्या गोष्टी चांगल्या आहेत आणि वाईट गोष्टी भयानक आहेत. या प्रवृत्तीमुळे, लहान मुलाच्या भावना अनेकदा समान किंवा तत्सम परिस्थितीत प्रौढ व्यक्ती अनुभवत असणाऱ्या भावनांपेक्षा अधिक मजबूत आणि पूर्णपणे सकारात्मक किंवा नकारात्मक असतील.

निरीक्षणाच्या पद्धतीमध्ये एखाद्या व्यक्तीचे वर्तन पाहणे, एखाद्याचे निरीक्षण नोंदवणे आणि नंतर काही निष्कर्षांवर पोहोचण्यासाठी त्यांचे विश्लेषण करणे समाविष्ट आहे. मुलांच्या वर्तनाचा अभ्यास करण्यासाठी निरीक्षणात्मक बाल अभ्यास ही सर्वोत्तम पद्धत आहे कारण ही एक महत्त्वाची संशोधन पद्धत आहे ज्यामध्ये संशोधक मुलांच्या वर्तनावर प्रभाव न टाकता किंवा हस्तक्षेप न करता पद्धतशीरपणे वर्तनाचे निरीक्षण करतो.

टीप:

• मुलाखत पद्धत: मुलाखतीच्या पद्धतीमध्ये एखाद्या व्यक्तीशी बोलणे, प्रश्न विचारणे आणि तिचे प्रतिसाद रेकॉर्ड करणे आणि नंतर त्यांचा अर्थ लावणे आवश्यक आहे.
• सोशियोमेट्री: लोकांच्या गटातील परस्पर संबंधांचा अभ्यास आणि मोजमाप
• तपासणी पद्धत: स्थापित मानकांविरुद्ध एखाद्या व्यक्तीची तपासणी किंवा चाचणी.

म्हणूनच, असा निष्कर्ष काढला जाऊ शकतो की मुलांच्या वर्तनाच्या अभ्यासासाठी सर्वोत्तम पद्धत म्हणजे निरीक्षण पद्धत.

शैक्षणिक मानसशास्त्र हा अभ्यासाचा तो क्षेत्र आहे जिथे मानसशास्त्राच्या ज्ञानाचे व्यावहारिक अनुप्रयोग शिक्षणाच्या क्षेत्रात वापरले जातात. दुसऱ्या शब्दांत, ते शैक्षणिक परिस्थितीत मानवी वर्तनाचे समजून घेण्यासाठी मानसशास्त्राच्या सिद्धांतांचे, त्याच्या तत्वांचे आणि तंत्रांचे अनुप्रयोग करण्याशी संबंधित आहे.

 Key Points

• जे. एम. स्टीफन यांनी "शैक्षणिक मानसशास्त्र हा शैक्षणिक विकासाचा व्यवस्थित अभ्यास आहे" अशी व्याख्या दिली आहे.
• हे शैक्षणिक वातावरणात व्यक्तीच्या वाढी आणि विकासाचा व्यवस्थित अभ्यास आहे.
• हे शिक्षकांना विद्यार्थ्यांचा समन्वित संपूर्ण विकास वाढविण्यास मदत करते. शिक्षकांना तरुणांच्या जीवनाला आणि शिक्षणाच्या उद्दिष्टांना जोडण्यासाठी मानसशास्त्राची आवश्यकता असते.

अशा प्रकारे, असा निष्कर्ष काढला जातो की “शैक्षणिक मानसशास्त्र हा शैक्षणिक विकासाचा व्यवस्थित अभ्यास आहे.” ही शैक्षणिक मानसशास्त्राची व्याख्या जे. एम. स्टीफन यांनी दिली आहे.

 Hint

• स्किनर यांच्या मते, “शैक्षणिक मानसशास्त्र म्हणजे मानसशास्त्राची ती शाखा जी अध्यापन आणि अध्ययन यांच्याशी संबंधित आहे."
• सी.एच. जुड शैक्षणिक मानसशास्त्राचे वर्णन करतात, “जन्मतः ते प्रौढ होईपर्यंत व्यक्तीच्या विकासातील जीवनाच्या टप्प्यांचा शास्त्रीय अभ्यास.”

पर्यावरणीय मानसशास्त्र हे वर्तन आणि अनुभव आणि अंगभूत आणि नैसर्गिक वातावरण यांच्यातील परस्परसंबंधांचा अभ्यास आहे. पर्यावरणीय मानसशास्त्राचे घटक पुढीलप्रमाणे आहेत:

• स्व-संकल्पना म्हणजे तो/ती कोण आहे याचे व्यक्तीचे ज्ञान. कार्ल रॉजर्सच्या मते, स्व-संकल्पनेमध्ये स्वत:ची प्रतिमा, आत्म-सन्मान आणि आदर्श स्व यांचा समावेश होतो. स्व-संकल्पना सक्रिय, गतिमान आणि प्रभावशाली आहे.
  • अल्प स्वाभिमान: जेव्हा तुमचा स्वाभिमान अल्प किंवा नकारात्मक असतो, तेव्हा तुम्ही तुमच्या मतांना आणि कल्पनांना कमी महत्त्व देता.
  • निरोगी स्वाभिमान म्हणजे तुमचा स्वतःबद्दल संतुलित, अचूक दृष्टिकोन आहे.
• कोहलबर्गच्या विकासाच्या या स्तरावर काम करणारे लोक त्यांच्या निर्णयांमुळे त्यांना बक्षीस मिळेल की शिक्षा होईल यावर आधारित नैतिक निर्णय घेतात.
  • तारुण्य, सुरुवातीला, पौगंडावस्थेचे टप्पे, सहसा तर्काच्या या पूर्व-पारंपारिक स्तरावर असतात.
  • पारंपारिक तर्क पातळीवर, नैतिक तर्क हे अंतर्गत आणि बाह्य घटकांद्वारे नियंत्रित केले जातात.
  • उत्तर-पारंपारिक स्तरावर नैतिकता हे पूर्णपणे स्वत: निवडलेले मूल्य आहे.
• जंगने फ्रॉइडशी सहमती दर्शवली की एखाद्या व्यक्तीचा भूतकाळ आणि बालपणीचे अनुभव भविष्यातील वर्तन आणि आकांक्षांची पातळी निर्धारित करतात.
• वस्तुस्थिती ही सत्य आणि व्यावहारिक माहिती असते जी सभोवताल आणि वातावरणातून मिळवता येते.

​म्हणून, आपण असे म्हणू शकतो की वस्तुस्थिती, आकांक्षा पातळी आणि स्व-संकल्पना पर्यावरणाचे घटक म्हणून गणले जाऊ शकतात परंतु नैतिक मूल्य ही जीवनाच्या नंतरच्या टप्प्यात स्वत: निवडली जातात.

शिक्षण प्रक्रिया समजून घेणे हे शैक्षणिक मानसशास्त्रातील अभ्यासाचे सर्वात महत्वाचे क्षेत्र आहे. शिकण्याची प्रक्रिया आयुष्यभर चालू राहते. शिकण्याच्या विविध प्रक्रिया आहेत ज्याद्वारे आपण विश्वास, वृत्ती आणि कौशल्ये आत्मसात करतो.

Important Points 

• शिकण्याच्या प्रक्रियेच्या संदर्भात, वर नमूद केलेली रणनीती संज्ञानात्मक कौशल्यांच्या विकासास मदत करते.
• विद्यार्थ्याने प्रत्येक गणिताच्या समस्येच्या प्रक्रियेचे वर्णन केल्यास त्याचे मन प्रशिक्षित होते आणि त्याचा सराव करून नवीन विकास कौशल्य प्राप्त करण्यास मदत होते.
• विद्यार्थ्यांना काहीतरी करण्याची प्रक्रिया कळली. हे रटे मेमोरिझेशनपेक्षा विद्यार्थ्यांच्या मनात वैचारिक आणि प्रक्रियात्मक दोन्ही ज्ञान घेऊन जाते.

म्हणूनच, हे स्पष्ट आहे की शिकण्याच्या प्रक्रियेच्या संदर्भात, वर नमूद केलेली रणनीती संज्ञानात्मक कौशल्यांच्या विकासास मदत करते.

शैक्षणिक मानसशास्त्र यामध्ये दोन शब्द आहेत “शिक्षण” आणि “मानसशास्त्र”. हे शैक्षणिक वातावरणात व्यक्तीच्या विकासाचा व्यवस्थित अभ्यास आहे. शैक्षणिक मानसशास्त्र शिक्षणाच्या घटना स्पष्ट करण्यासाठी मानसशास्त्राचे ज्ञान वापरते.

• हे मानवी वर्तनाचा शास्त्रीय अभ्यास आहे ज्याद्वारे ते समजले जाऊ शकते, भाकीत केले जाऊ शकते आणि शिक्षणाच्या माध्यमातून निर्देशित केले जाऊ शकते जीवनाची शैक्षणिक ध्येये साध्य करण्यासाठी. दुसऱ्या शब्दांत, ते शैक्षणिक परिस्थितीत मानवी वर्तनाशी संबंधित आहे.

 Important Points

शैक्षणिक मानसशास्त्राची व्याख्या:

• ई. ए. पील: “शैक्षणिक मानसशास्त्र म्हणजे शिक्षणाचे शास्त्र आहे”. ई.ए. पील यांच्या शब्दांत, “शैक्षणिक मानसशास्त्र शिक्षकांना त्यांच्या विद्यार्थ्यांच्या विकासाचे, त्यांच्या क्षमतांच्या श्रेणी आणि मर्यादा, त्यांच्या शिकण्याच्या प्रक्रिये आणि त्यांच्या सामाजिक संबंधांचे समजून घेण्यास मदत करते.”
• शैक्षणिक मानसशास्त्राचे स्वरूप वैज्ञानिक मानले जाते कारण ते एक संघटित, व्यवस्थित, आणि सर्वमान्य स्वीकारलेले शरीर आहे, ज्यामध्ये तथ्ये संशोधन आणि प्रयोगाद्वारे सत्य शोधण्यासाठी सतत शोधत राहतात.
• त्याच्या अभ्यासात वैज्ञानिक पद्धती वापरते आणि त्याचे निकाल पुढील सत्यापन आणि सुधारणेच्या अधीन आहेत. शैक्षणिक मानसशास्त्रातील कोणत्याही अभ्यासाचे निकाल आव्हान दिले जाऊ शकतात आणि ते नवीनतम स्पष्टीकरणे आणि निष्कर्षांच्या आधारे बदलले किंवा बदलले जातात.

म्हणून, असा निष्कर्ष काढला जातो की "शैक्षणिक मानसशास्त्र म्हणजे शिक्षणाचे शास्त्र आहे." - ही व्याख्या ई. ए. पील यांनी दिली आहे.

 Hint

• बी.एफ. स्किनर: "शैक्षणिक मानसशास्त्र म्हणजे मानसशास्त्राची ती शाखा आहे जी शिक्षण आणि शिकण्याशी संबंधित आहे."
• क्राउ आणि क्राउ: “शैक्षणिक मानसशास्त्र जन्मतः वृद्धापकाळापर्यंत व्यक्तीच्या शिकण्याच्या अनुभवांचे वर्णन आणि स्पष्टीकरण करते”