Comprehension

निम्नलिखितं गद्यांशं पठित्वा अष्टप्रश्नानां यथोचितं विकल्पानुसारं उत्तराणि देयानि -

कस्मिंश्चित् जलाशये अनागतविधाता प्रत्युत्पन्नमतिः यद्भविष्यश्चेति त्रयो मत्स्याः सन्ति। अथ कदाचित् तं जलाशयं दृष्ट्वा गच्छद्भिर्मत्स्यजीविभिरुक्तं “यदहो! बहुमत्स्योऽयं हृदः कदाचिदपि नास्माभिरन्वेषितः। तदद्य तावदाहारवृत्तिः सञ्जाताः, सन्ध्यासमयश्च संवृत्तः ततः प्रभातेऽत्र आगन्तव्यमिति निश्चयः”। अतस्तेषां तत्कुलिशपातोपमं वचः समाकर्ण्य अनागतविधाता सर्वान्मत्स्यान् आहूय इदमूचे, - “अहो! श्रुतं भवद्भिः यन्मत्स्यजीविभीरभिहितम् ? तत् रात्रावपि गम्यतां कथञ्चिन्निकटं सरः। उक्तञ्च - 

विद्यमाना गतिर्येषामन्यत्रापि सुखावहा।

ते न पश्यन्ति विद्वांसो देहभङ्गं कुलक्षयम्।।

तदाकर्ण्य प्रत्युत्पन्नमतिः प्राह - “अहो! सत्मभिहितं भवता, ममापि अभीष्ट मेतत्, तदन्यत्र गम्यतामिति।

तन्नूनं प्रभातसमये मत्स्यजीविनोऽत्र समागम्य मत्स्यसंक्षयं करिष्यन्ति एतन्मम मनसि वर्त्तते। तन्न युक्तं साम्प्रतं क्षणमपि अत्रावस्थातुम्।

अथ तत्समाकर्ण्य प्रोच्चैर्विहस्य यद्भविष्यः प्रोवाच, - "अहो! न भवद्भ्यां मन्त्रितं सम्यगेतदिति। यतः किं वाङ्-मात्रेणापि तेषां पितृपैतामहिकं एतत्सरः त्यक्तुं युज्यते। यदि आयुः क्षयोऽस्ति तदन्यत्र गतानामपि मृत्युर्भविष्यति एव। 

तदहं न यास्यामि भवदभ्यां च यत्प्रतिभाति तत्कर्त्तव्यम्"। अथ तस्य तं निश्चयं ज्ञात्वा अनागतविधाता प्रत्युत्पन्नमतिश्च निष्क्रान्तौ सह परिजनेन। अथ प्रभाते तैर्मत्स्यजीविभिर्जालैस्तज्जलाशयमालोक्य यद्भविष्येण सह तत् सरो निर्मत्स्यतां नीतम्।

तृतीयमत्स्यस्य किं नामासीत्?

This question was previously asked in
CTET Paper 1 - 11th Jan 2022 (English-Hindi-Sanskrit)
View all CTET Papers >
  1. यद्भविष्यः
  2. आहारवृत्तिः
  3. अनागतविधाता
  4. तत्कालवृत्तिः

Answer (Detailed Solution Below)

Option 1 : यद्भविष्यः
Free
CTET CT 1: TET CDP (Development)
74.3 K Users
10 Questions 10 Marks 8 Mins

Detailed Solution

Download Solution PDF

प्रश्न अनुवाद - तृतीय मछली का क्या नाम था ?
स्पष्टीकरण -

  • गद्यांश में उल्लेखित है - कस्मिंश्चित् जलाशये अनागतविधाता प्रत्युत्पन्नमतिः यद्भविष्यश्चेति त्रयो मत्स्याः सन्ति।
  • अर्थात् किसी तालाब में अनागतविधाता, प्रत्युत्पन्नमति तथा यद्भविष्य नाम की तीन मछलियाँ रहती थीं।

Important Points

  • गद्यांश में स्पष्ट है कि तृतीय मछली का नाम यद्भविष्य था।

अत: स्पष्ट है कि 'यद्भविष्य:' विकल्प सही है।

Additional Informationगद्यांश का हिन्दी अनुवाद-

एक समय की बात है कि एक सरोवर में अनागतविधाता, प्रत्यत्पन्नमति और यद्भविष्य नाम के तीन नर मछलियाँ रहा करती थीं। फिर एक बार उस सरोवर को देखकर मछुआरे बोले- 'आह! इस झील में बहुत सारी मछलियाँ है। यह हमारे द्वारा पहले कभी नहीं खोजा गया था। इसलिए आज हमारे भोजन की व्यवस्था की गई है। कल यहाँ आकर मछली, कछुआ आदि का वध करना चाहिए। यह तय है। तब वज्र के समान उनकी वाणी को ध्यान से सुनकर मछली ने आपस में कहा, “मछुआरे का यह संवाद हमने सुना है। अब हमें क्या करना चाहिए?” वहां की अनगत विधाता नाम की मछली ने कहा, "मुझे लगता है कि मछुआरे वास्तव में यहां आएंगे और मछलीयों को पूरी तरह से नष्ट कर देंगे। अतः यहाँ एक क्षण भी रुकना उचित नहीं है। आज रात को ही हमें पास के एक सरोवर पर जाना चाहिए। जहाँ तक मेरी बात है, मैं दूसरे तालाब में जा रहा हूँ। दूसरी मछली ने कहा, "चूँकि भविष्य का कोई प्रमाण नहीं है (क्या होगा), मैं कहाँ जाऊँ? इसलिए अवसर आने पर मुझे वह करना चाहिए जो उचित हो। ऐसा कहा जाता है कि "वह जो विपत्ति आने पर उसका समाधान करता है वह बुद्धिमान है।" तब यद्भविष्य ने कहा था, “जो सरोवर हमारे पूर्वजों का है उसे छोड़ना ठीक नहीं है। अगर जीवन खत्म हो गया तो और जाने से भी मौत ही होगी। और कहा है- जो नहीं होने वाला है वह नहीं होगा। अगर कुछ होने वाला है, तो वह नहीं बदलेगा। चिंता के जहर को खत्म करने वाली यह दवा क्यों नहीं पी जाती? तब उन दोनों का निर्णय जानकर अनागत विधाता अपने कुटुम्बियों सहित बाहर चला गया ये दोनों वहीं सरोवर में ही रुक गए। अगले दिन मछुआरे आए और जाल फेंका। मछलीयों को मछुआरों ने पकड़कर मार डाला था।

Latest CTET Updates

Last updated on Apr 30, 2025

-> The CTET 2025 Notification (July) is expected to be released anytime soon.

-> The CTET Exam Date 2025 will also be released along with the notification.

-> CTET Registration Link will be available on ctet.nic.in.

-> CTET is a national-level exam conducted by the CBSE to determine the eligibility of prospective teachers.  

-> Candidates can appear for CTET Paper I for teaching posts of classes 1-5, while they can appear for CTET Paper 2 for teaching posts of classes 6-8.

-> Prepare for the exam with CTET Previous Year Papers and CTET Test Series for Papers I &II.

Get Free Access Now
Hot Links: teen patti yes teen patti joy official teen patti master king teen patti refer earn