एक तरुण विचार करतो, "जर हाईन्झ आपल्या पत्नीला वाचवण्यासाठी सर्व काही करत नसेल, तर तो स्वतःच्या जीवनाच्या मूल्यापेक्षा अधिक मूल्ये निश्चित करत आहे." हा प्रतिसाद नैतिक विकासाच्या कोणत्या टप्प्याचे वैशिष्ट्य आहे?

योग्य आणि अयोग्य, सद्सद्विवेकबुद्धी, नैतिक आणि धार्मिक मूल्ये, सामाजिक दृष्टीकोन आणि वर्तन या व्यक्तीच्या संकल्पना हळूहळू तयार होण्याला नैतिक विकास म्हणतात.

लॉरेन्स कोहलबर्ग यांनी 1958 मध्ये मुलाच्या नैतिक विकासाचा सिद्धांत मांडला आहे. त्यांनी 3 वेगवेगळ्या स्तरांवर सिद्धांताचे वर्णन केले आहे आणि या 3 स्तरांचे पुढील 6 टप्प्यात वर्गीकरण केले आहे.

Key Points

• टप्पा 6: सार्वभौमिक नैतिक तत्त्व अभिमुखता: विवेकाच्या निर्णयाद्वारे स्वत: निवडलेल्या नैतिक तत्त्वांनुसार तार्किक व्यापकता, सार्वत्रिकता आणि सुसंगतता यांना आवाहन करून अधिकाराची व्याख्या केली जाते. ही न्याय, पारस्परिकता, मानवी हक्कांची गुणवत्ता आणि वैयक्तिक व्यक्ती म्हणून मानवाच्या प्रतिष्ठेचा आदर करण्याची वैश्विक तत्त्वे आहेत.

अशाप्रकारे एक तरुण विचार करतो, "जर हाईन्झ आपल्या पत्नीला वाचवण्यासाठी सर्व काही करत नसेल, तर तो स्वतःच्या जीवनाच्या मूल्यापेक्षा अधिक मूल्ये निश्चित करत आहे." हे कोहलबर्ग नैतिक विकास सिद्धांताच्या सार्वत्रिक नैतिक तत्त्वाच्या अभिमुखतेच्या टप्प्यात येते.

Important Points कोहलबर्गच्या नैतिक विकासाच्या सिद्धांताचे टप्पे:

• टप्पा-I: शिक्षा आणि आज्ञाधारक अभिमुखता: एखाद्या कृतीचे भौतिक परिणाम मानवी मूल्य किंवा या परिणामांचा अर्थ विचारात न घेता कृती चांगली आहे की वाईट हे ठरवतात. शिक्षेपासून दूर राहणे आणि सत्तेचा आदर करणे हे त्यांच्या स्वतःच्या अधिकारात मूल्यवान आहे, मूलभूत नैतिक व्यवस्थेच्या आदराच्या दृष्टीने नाही.
• टप्पा-2: साधनीकृत सापेक्षतावादी अभिमुखता: योग्य कृतीमध्ये स्वतःच्या गरजा आणि कधीकधी इतरांच्या गरजा भागवणाऱ्या गोष्टींचा समावेश होतो.
• टप्पा 3: चांगला मुलगा - छान मुलगी अभिमुखता: चांगले वर्तनम्हणजे जी इतरांना आनंद देते किंवा मदत करते आणि त्यांना मान्यता देते. या टप्प्यावरच्या वर्तनाचा वारंवार हेतूने न्याय केला जातो - "त्याचा अर्थ चांगला आहे", प्रथमच महत्त्वाचे ठरते. एखादी व्यक्ती इतरांशी चांगले राहून मान्यता मिळवते.
• टप्पा-4 कायदा आणि सुव्यवस्था अभिमुखता: अधिकार, निश्चित नियम आणि सामाजिक सुव्यवस्था राखण्यासाठी एक अभिमुखता आहे. योग्य वर्तनामध्ये एखाद्याचे कर्तव्य करणे, स्थापित किंवा कायदेशीर अधिकाराचा आदर करणे आणि स्वतःच्या फायद्यासाठी सामाजिक व्यवस्था राखणे यांचा समावेश होतो.
• टप्पा 5: सामाजिक करार, कायदेशीर अभिमुखता: सामान्य वैयक्तिक अधिकार आणि मानकांच्या संदर्भात ज्यांचे संपूर्ण समाजाने गंभीरपणे परीक्षण केले आहे आणि त्यावर सहमती दर्शवली आहे. संविधानिक आणि लोकशाहीदृष्ट्या काय मान्य आहे याशिवाय हा अधिकार वैयक्तिक मूल्यांचा विषय आहे. निकाल कायदेशीर दृष्टिकोनावर आधारित आहे परंतु सामाजिक उपयुक्ततेच्या विचारात कायद्यात बदल करण्याच्या शक्यतेवर भर देऊन शिक्षणाचा अधिकार आहे.