ज्ञानसंज्ञाण हे बुद्धिमत्तेच्या कोणत्या सिद्धांताचा भाग आहे?

बुद्धिमत्ता हे एक महत्त्वाचे संकल्प आहे जे व्यक्ती एकमेकांपासून कसे भिन्न आहेत हे जाणून घेण्यासाठी वापरले जाते. ते लोकांनी आपल्या आजूबाजूच्या वातावरणानुसार आपले वर्तन कसे जुळवून घेतले आहे हे समजून घेण्यास देखील मदत करते.

• अल्फ्रेड बिनेट हे पहिले मानसशास्त्रज्ञ होते ज्यांनी बुद्धिमत्तेवर काम केले. त्यांनी बुद्धिमत्ता ही चांगले निर्णय घेण्याची, चांगले समजून घेण्याची आणि चांगले कारण देण्याची क्षमता म्हणून व्याख्यायित केली.
• मानसशास्त्रज्ञांनी बुद्धिमत्तेचे अनेक सिद्धांत मांडले आहेत आणि गिलफोर्डचा सिद्धांत त्यापैकी एक आहे.

 Important Points

• जे.पी. गिलफोर्ड यांनी बुद्धिमत्तेच्या रचनेचे मॉडेल मांडले ज्यामध्ये बौद्धिक गुणधर्मांचे वर्गीकरण तीन आयामांमध्ये केले आहे: ऑपरेशन्स, सामग्री आणि उत्पादने.
• ऑपरेशन्स म्हणजे प्रतिसाद देणारा काय करतो. यामध्ये ज्ञानसंज्ञाण, स्मृती रेकॉर्डिंग, स्मृतीधारणा, विचलित उत्पादन, अभिसारी उत्पादन आणि मूल्यांकन समाविष्ट आहेत.
• सामग्री म्हणजे त्या साहित्याचे किंवा माहितीचे स्वरूप ज्यावर बौद्धिक ऑपरेशन्स केले जातात. यामध्ये दृश्य, श्रवण, प्रतीकात्मक (उदा. अक्षरे, संख्या), अर्थपूर्ण (उदा. शब्द) आणि वर्तनात्मक (उदा. लोकांच्या वर्तनाविषयीची माहिती, वृत्ती, गरजा इ.) समाविष्ट आहेत.
• उत्पादने म्हणजे प्रतिसाद देणाऱ्याने माहिती कशा स्वरूपात प्रक्रिया केली आहे. उत्पादनांचे वर्गीकरण युनिट्स, वर्ग, संबंध, सिस्टम, रूपांतरणे आणि सूचना यामध्ये केले आहे.

म्हणून, असे निष्कर्ष काढला जातो की ज्ञानसंज्ञाण हे गिलफोर्डच्या सिद्धांताचा भाग आहे.

 Hint

• नमुना सिद्धांत: जी.एच. थॉमसन यांनी नमुना सिद्धांत मांडला ज्यामध्ये असे म्हटले आहे की प्रत्येक चाचणी प्राथमिक क्षमतांच्या विशिष्ट श्रेणीचे नमुने घेते; काही विस्तृत श्रेणीसह आणि काही संकुचित श्रेणीसह. कोणत्याही दोन चाचण्यांमधील सहसंबंधाची पातळी त्यांच्यामध्ये असलेल्या क्षमतेच्या एककांच्या संख्येवर अवलंबून असते.
• गट घटक सिद्धांत: लुईस थर्स्टोन यांनी गट घटक सिद्धांत मांडला, म्हणजेच प्राथमिक मानसिक क्षमतांचा सिद्धांत. ते म्हणते की बुद्धिमत्तेत सात प्राथमिक क्षमता असतात, ज्यापैकी प्रत्येक एकमेकांपासून तुलनेने स्वतंत्र असते.
• द्रव आणि स्फटिकीकृत सिद्धांत: रेमंड कॅटेल यांनी द्रव आणि स्फटिकीकृत सिद्धांत मांडला. द्रव बुद्धिमत्ता म्हणजे नवीन परिस्थितीत विचार करण्याची, तर्कशास्त्र वापरण्याची, नवीन समस्या सोडवण्याची आणि नमुने ओळखण्याची क्षमता. स्फटिकीकृत बुद्धिमत्ता म्हणजे आयुष्यभराच्या अनुभवातून आपण साठवलेली संचित ज्ञान माहिती.